Molen De Otter, Amsterdam

Amsterdam, Noord-Holland
b

korte karakteristiek

naam
De Otter
modeltype
Paltrokmolen
functie
zaagmolen
bouwjaar
herbouwd
1996
bedrijfsvaardigheid
Maalvaardig
bestemming

Het zagen van hout op vrijwillige basis.

adres
Gillis van Ledenberchstraat 78A
1052 VK Amsterdam
Toon op Google Maps met andere molens in de buurt  
Toon op Google Maps met andere molens in de buurt
Ten Bruggencate-nr.
02484 a
oude dbnr.
B637
Meest recente aanpassing
| Geschiedenis
media-bestand
Molen 02484 a De Otter (Amsterdam)
Hessel IJskes (10-11-2017)
Met de molen wordt weer regelmatig door een groep vrijwillig molenaars gedraaid!

locatie

plaats
Amsterdam
plaatsaanduiding
Amsterdam-Westerpark
gemeente
Amsterdam, Noord-Holland
kadastrale aanduiding
Gemeente Amsterdam, sectie Q, nr. 7680
geo positie
X: 119843, Y: 487715
N: 52.37618, O: 4.87091
biotoopwaarde
1 (slecht)
landschappelijke waarde
Gering: de molen staat al sinds ca. 1920 grotendeels ingebouwd. De toch al problematische omgeving is in de 21ste eeuw door grootschalige hoogbouw verder verslechterd.

contact en bezoek

bezoek/postadres
Gillis van Ledenberchstraat 78A
1052 VK Amsterdam
molenaar
Roel Gremmer en anderen
telefoon
020-6244695 / 06-40227265
e-mail

open voor publiek
ja
open op zaterdag
nee
open op zondag
nee
op afspraak
ja
openingstijden

Dinsdag 12.00 - 16.00 uur en zie verder de Facebookpagina van deze molen.

toegangsprijzen
winkelinformatie
meelverkoop
nee
museuminformatie
gericht op scholen
nee
bijzonderheden
fietsroute
fietsroute in de buurt van De Otter via fietsnetwerk.nl

constructie

modeltype
Paltrokmolen
krachtbron
wind
functie
romp
Gedekt met hout, voorzijde in visgraatverband
kap
Gedekt met gepotdekselde planken
inrichting

Drie zaagramen (met twee sleden); kraan; winderij

versieringen

Fraaie open makelaar

Op de achterbalk een bord met de naam 'De Otter'.

plaats kruiwerk
onderkruier
kruiwerk
Specifiek zetelkruiwerk, ondersteund door 46 houten rollen. Kruirad.
vlucht
19,50 m.
vang
Stutvang; 3 vaste stukken. Binnenvangstok. Trekvang; pal.
overbrenging

Bovenwiel (vangwiel met daarachter een apart sterwiel) 71 kammen
Krukwiel (schijfloop) 29 staven
Overbrengingsverhouding 1 : 2,45

hoogte
van de stelling: 2,80 m.
wiekvorm
Oud-Hollands
Kantel uw mobiel om de tabellen helemaal te zien
wiekenkruis
fabrikant roenummer positie bouw fabricagejaar jaar gestoken positie jaar verdwenen lengte
Derckx ✉︎ 808 buiten 1995 1995 buiten aanw. 19,50
Derckx ✉︎ 809 binnen 1995 1995 binnen aanw. 19,50
wiekverbeteringen

Op deze molen is nooit een wiekverbetering toegepast.

bovenas
fabrikant asnummer fabricagejaar jaar gestoken jaar verdwenen lengte
Saendijck ✉︎ g.n. 1996 1996 aanw.
afbeelding van onze ondersteuners

geschiedenis

toestand
werkend
bouwjaar
bedrijfsvaardigheid
Maalvaardig
bestemming

Het zagen van hout op vrijwillige basis.

molenmaker
?? (1631) Fa. Saendijck, Zaandijk (1996)
omwentelingen
eigendomshistorie

Houthandel Gt. van der Bijl is sinds april 2019 - wederom - eigenaar, na in het verleden al zeer lang (feitelijk vanaf 1817) eigenaar te zijn geweest. Tot 2019 was Stichting Houtzaagmolen De Otter eigenaar.
Overigens is de huidige houthandel meer projectontwikkelaar dan houthandelaar (evenwel met de beste bedoelingen voor de molen).

geschiedenis

Molen De Otter, vroeger waarschijnlijk genaamd De Kleine Otter, is een in of kort na 1631 gebouwde paltrokhoutzaagmolen. Oorspronkelijk maakte deze molen deel uit van een groep van 12 houtzaagmolens, dat wil zeggen: elf paltrokken en één bovenkruier, die tussen 1630 en 1638 werden gebouwd op een tussen de Kostverlorenvaart en de westelijke stadsgracht gelegen terrein.
In 1638 wordt als eerste eigenaar Barend Willemsz. Prins genoemd. Andere namen van eigenaren in de 17de en 18de eeuw waren: Gelepey, Buys, Napels en Sodenkamp.

In 1817 werd de molen gekocht door Gerrit van der Beyl, waarmee de basis werd gelegd voor de latere firma Gt. van der Bijl. Het molenbezit van deze firma werd hierna uitgebreid met de aankoop van de naburige paltrok Het Luipaard in 1829, De Valk in 1835 en De Kool in 1860.

Vanaf ca. 1860 begon de economische neergang van de Amsterdamse houtzagerijen, maar de firma Van der Bijl was hiervoor minder gevoelig, omdat zij zich tevens met de houthandel bezighield. Haar molenbezit ging evenwel teniet als gevolg van stadsuitbreiding. Het hele terrein van de firma viel namelijk binnen Blok III van het in 1877 vastgestelde uitbreidingsplan van de stad.
Vermoedelijk verdween in of kort na 1892 als eerste De Kool, want in mei van dat jaar werd deze molen aan de gemeente verkocht. Het Luipaard en De Otter zijn waarschijnlijk tot in het begin van de 20e eeuw in bedrijf gebleven. Een foto van laatstgenoemde uit 1917 doet vermoeden dat De Otter toen al enige tijd buiten bedrijf was.

In november 1925 is De Otter, nadat de houten as gescheurd bleek, onttakeld. In 1931 is de eveneens onttakelde en inmiddels vervallen romp van Het Luipaard met bijbehorende molenwerf verkocht en kort daarna afgebroken. De ten noorden van De Otter gelegen paltrok De Eenhoorn was als laatste Amsterdamse windzaagmolen nog tot 1929 in gebruik, maar is in of vóór 1931 eveneens afgebroken. De Otter bleef, compleet met al het binnenwerk, als molenromp staan en handhaafde zich als zodanig, mét houthandel Van der Bijl, gedurende vrijwel de gehele 20ste eeuw. 

Belangstelling voor deze molen, als enig in de stad zelf overgebleven bewijs van het rijke Amsterdamse zaagmolenverleden, bleef steeds aanwezig. In 1977 werd De Otter op de monumentenlijst geplaatst en later volgden plannen voor een rehabilitatie. 
Deze laatste met groot succes: in 1994 startte een ingrijpende restauratie die in 1996 werd afgerond. Hierna was deze molen weer regelmatig in bedrijf. Als bijzonderheid kreeg deze molen een houten bovenas, evenwel met ijzeren roeden.

Grootschalige stedenbouwkundige ontwikkelingen bedreigden deze molen echter: verplaatsen was de dringende wens van molenliefhebbers; anderen meenden echter dat de molen ter plekke gehandhaafd moest blijven. In de zomer van 2006 bepaalde een rechter, dat de molen op zijn plaats moet blijven. 

Begin 2009 werd de molen weer draaivaardig gemaakt, maar veel gebeurde daarna niet meer. Ondertussen was vrijwel iedereen ervan overtuigd dat deze molen beter verplaatst kon worden (er waren volop plannen om De Otter naar Uitgeest te verhuizen), maar ter plaatse bleef verzet.
In november 2011 kwam op formele gronden de voorlopige beslissing, dat de molen niet kon worden verplaatst. Dit omdat de bevoegdheid voor het verlenen van de vergunning niet bij de rechtbank ligt, maar bij de stadsdeel van Amsterdam.
Voor De Otter betekent dat een voortzetting van de zeer onbevredigende situatie. Er werd niet meer gedraaid, alleen werd het wiekenkruis af en toe in een andere stand gezet. Ook raakte het bestuur van de stichting die deze molen in eigendom had, gedesillusioneerd.

Tenslotte was er een groep vrijwilligers die daadwerkelijk aan de slag ging om, in de wetenschap dat de molen zeer waarschijnlijk toch niet meer verplaatst zou worden, ter plekke er het beste van te maken. In april 2017 begon men met het opknappen van de molenwerf. Op 19 mei draaide de molen, compleet met zeilen, voor het eerst in tijden weer. 
Op 4 augustus 2017 bepaalde de rechtbank dat de De Otter definitief op zijn huidige locatie blijft. 
Dit heeft onverlet gelaten dat de molen, nog steeds door een groep vrijwilligers regelmatig in beweging gezet en onderhouden wordt. Inmiddels is houthandel Van der Bijl weer eigenaar.

In 2022 en 2023 is hard gewerkt aan het fatsoeneren van de grote molenwerf; enkele zaagloodsen werden grotendeels vernieuwd, nadat zij eerst een nieuwe fundering hadden gekregen. 
Al met al blijft De Otter met zijn zaagloodsen een merkwaardige enclave in Amsterdam! 

Constructie
De Otter is een vrij kleine molen die evenals verscheidene andere Amsterdamse molens een rechts geplaatste kraan had. De andere overgebleven Nederlandse paltrokken en de overgrote meerderheid van de verdwenen molens van dit type, hadden de kraan links.
De romp van de molen is samengesteld uit eiken- en grenenhout, waarbij ook gebruik is gemaakt van eiken krommers. Zo te zien zijn onder andere de kruisen in de wandconstructie al eens voor een deel vernieuwd, ongetwijfeld om de molen meer stijfheid te geven. Zeer opmerkelijk is ook de borstnaald: die is gemaakt van een oude houten roede, die nog bedoeld is geweest voor een dwarsgetuigd wiekenkruis! Het beeld dat deze molen biedt maakt het aannemelijk, zo niet waarschijnlijk, dat hij inderdaad van omstreeks 1631 dateert. 

Opvallend is, dat de krukas hier aangedreven wordt door een schijfloop in plaats van een varken met kammen. Het bovenwiel wijkt daarom ook af: het bestaat uit een apart vangwiel en een direct hierachter geplaatst 'sterwiel'.
Er zijn drie zaagramen, waarvan het achterste voornamelijk als pompraam lijkt te hebben gewerkt.

aanvullingen

toelichting naam

Deze molen is vroeger ook wel "De Kleine Otter" genoemd, maar staat sinds jaar en dag bekend als "De Otter".

unieke eigenschap

De oudste nog bestaande paltrok van Nederland: de hoofdconstructie is nog grotendeels authentiek.
Bovendien is het de enig overgeblevene met de kraan aan de rechterzijde.

literatuur

Willem Roose, Chronisch hoofdpijndossier: Molen De Otter", in: De Nieuwe Molenwereld 1 (juni 2018), pp. 9 - 16.
Willem Roose, Chronisch hoofdpijndossier: Molen De Otter (2)", in: De Nieuwe Molenwereld 3 (juni 2019), p. 55.

foto's

foto's