Molen Windvang, Goedereede

geschiedenis

toestand

werkend

bouwjaar

1719

bedrijfsvaardigheid

Maalvaardig

bestemming

Het malen van graan, thans op vrijwillige basis

molenmaker

Ewout de Man, Geervliet en Pieter vanden Boogaart, Spijkenisse (1719) FA. Doornbosch, Adorp (1971/72)

voorganger

Goedereede (Molen van Goedereede (2e))

omwentelingen

geschiedenis

Deze molen is zeer oud, al lijkt dat in eerste instantie niet zo. Gezien het jaartal op de baard, dateert de molen uit 1791. Maar: in het resolutieboek van Brouwershaven staat dat de burgemeester van die stad in 1723 in Goedereede is geweest om daar de stenen korenmolen te bezichtigen die door Ewout de Man, molenmaker te Geervliet en Pieter vanden Boogaart, metselaar te Spijkenisse, was gebouwd. In Brouwershaven moest een soortgelijke molen komen te staan. Dus had Goedereede in 1723 al een ronde stenen molen, maar: was dat déze molen?

Het antwoord op die vraag luidt zonder meer: Ja. Op 28 februari 1718 kregen Harren Jansz. Cramer en Steven Ongeraan toestemming om "een steenen coorn molen" te bouwen op de werf van de op 1 september 1717 omgewaaide voorganger, bemalen door Steven Ongeraan. Cramer was in Ouddorp hetzelfde overkomen. Van de Domeinen kreeg men de restanten der twee molens "om niet" in eigendom. Aan windrecht en erfpacht was men jaarlijks 200 pond verschuldigd, ingaande als de molen klaar was en begonnen met malen. Een eerste betaling diende in dat geval in februari 1719 te geschieden.
Aanleiding tot deze gebeurtenis is de zware storm van 1 september 1717, die zeer veel van diverse (standerd)molens op de eilanden van Zeeland en Holland eiste. Zo zijn ook in Nieuwenhoorn en Rockanje kort na deze storm nieuwe ronde stenen molens gebouwd (die beide ook allerlei interessante constructiedetails vertonen die op zijn minst doen denken aan Goedereede...).
Is het jaartal '1791' op de baard een vergissing geweest en had dat '1719' moeten zijn? Het kan eigenlijk niet meer worden betwijfeld!

Dat men een paar jaar later van Brouwershaven naar Goedereede kwam om de molen daar te bekijken, lijkt bewezen door de vreemde overeenkomst tussen de molens van beide plaatsen: Goedereede is gebouwd als verhoogde grondzeiler, 'Brouwershaven' zou een later tot grondzeiler verlaagde stellingmolen zijn geweest. Het lijkt er meer op dat de molen van Brouwershaven dezelfde opzet heeft gehad als die van Goedereede en dat men daar later de inrichting heeft aangepast en de maalzolder naar de begane grond heeft verplaatst.
Voorlopige conclusie: Brouwershaven heeft geen stellingmolen maar wel een grondzeiler van het type-Goedereede gehad!

De opzet van de grondzeiler van Goedereede is inderdaad bijzonder: de maalwerktuigen zijn alle één verdieping hoger aangebracht dan men zou denken. Op de begane grond was namelijk vroeger een kleine woning ondergebracht, die zich min of meer geïsoleerd ten opzichte van de verdere molen bevond: het eigenlijke maalgedeelte was (en is) te bereiken via één van de twee grote buitentrappen tegen de romp. In Goedereede bleef deze opzet ongewijzigd (al was de molen op een zeker moment niet langer bewoond), bouwsporen in Brouwershaven, Rockanje en Nieuwenhoorn wijzen erop, dat deze molen alle drie ooit ingrijpend zijn verbouwd.
In dit verband: het metselwerk is van onder tot boven uitgevoerd als tweesteens en kent feitelijk geen insnijdingen. Dit wijst op een zeer oude constructie. 

De verdere geschiedenis van de molen van Goedereede is tot in de 20ste eeuw tamelijk onduidelijk: tot 1916 was T. Lodder eigenaar; die verkocht dat jaar de molen aan J.C. Bergers.
Destijds waren drie koppel maalstenen aanwezig; in de jaren '30 van de twintigste eeuw maakte een koppel plaats voor een elektromotor; later is die motor, met nog een koppel stenen, verwijderd, zodat er nu nog maar een koppel resteert. 
Deze molen was tot ca. 1953 in bedrijf (tot de Ramp van 1 februari?) en werd toen stilgezet, waarna een periode van sterk verval volgde. Rond 1970 was de toestand zeer slecht.

In 1971/72 volgde een ingrijpende restauratie door de fa. Doornbosch (Adorp). Sindsdien draait de molen regelmatig waarbij soms wordt gemalen. Tot die grote restauratie was de buitenroede nog steeds van hout.

In 2016 heeft men diverse balkkoppen op steen- en maalzolder aangegoten in kunsthars. In 2021 onderging de stenen romp uitvoerig herstel aan het voegwerk en heeft men beide inmiddels 50 jaar oude gelaste roeden doorgemeten. Zij bleken nog prima in orde. 
In 2022 viel een belangrijke beslissing: het door boktor behoorlijk aangetaste bovenwiel kon niet worden gehandhaafd en dus begon de molenmaker aan een geheel nieuw wiel. Ook beide bladen van het bovenschijfloop moesten worden vervangen. Begin januari 2023 kwam het bericht, dat het nieuwe bovenwiel gereed en de molen dus weer maalvaardig was.  
Het oorspronkelijke bovenwiel is vermoedelijk ouder dan de molen zelf en heeft in dat geval waarschijnlijk de voorganger, de standerdmolen, gediend. Op één van de (te vervangen) schijven van het bovenschijf stond in sierlijke cijfers het jaartal '1788'.

De maalvaardigheid met het nieuwe bovenwiel duurde niet lang: in mei 2023 ging de romp in de steigers omdat het voegwerk geheel en al diende te worden vernieuwd. Eind september leverde men dit werk op: het metselwerk is op diverse plekken flink hersteld en de complete romp opnieuw gevoegd. De eerste ervaringen met de waterdichtheid zijn goed. 

Een zeer opvallend kenmerk van deze molen in de kap: de bijzonder korte gietijzeren bovenas heeft ervoor gezorgd dat de penbalk tevens ijzerbalk is. Sterker nog: het penlager bevindt zich vóór de ijzeren boventap van de koningspil!