Molen De Bonsem, Zaandam-West

geschiedenis

toestand

verdwenen

bouwjaar

1647

verdwenen

1892

verbrand

geschiedenis

Het bouwjaar van de Bonsem is niet achterhaald. Volgens Ron Couwenhoven wordt de molen voor het eerst genoemd op 28 februari 1647. Op die dag werd een naamloze molen geruild tegen een stuk grond bij het Rustenburg in Zaandam. De nieuwe eigenaar van de Bonsem was Jan Pietersz. Boom. Als belendingen van de molen werden toen genoemd, de Kees Zeemansveersloot en de erven van Gerrit Stoffels. Het is mij niet bekend waar de Kees Zeemansveersloot heeft gelegen. De eerste gedachten gaan uit naar een sloot die in de buurt van het Zeemanspad heeft gelegen, maar het Zeemanspad ligt in het centrum van Zaandam en niet in de buurt van waar de Bonsem stond. Het is natuurlijk zeer goed mogelijk dat de sloot die ten zuiden van de molen liep, en die liep er, de Kees Zeemansveersloot heette. De molen die hier werd genoemd behoort in ieder geval tot de oudere in zijn soort, mogelijk is het een van de houtzaagmolens geweest die hun bestaan al zeer vroeg aan de Zaan begonnen waren en later zijn verplaatst richting het open veld.
Op 5 januari 1668 werd de molen voor een bedrag van Fl.500,- verkocht door Jan Claesz. Stierman aan Cornelis Pietersz. Booij. Dit zijn de eerste gegevens die Pieter Boorsma aantrof over de molen.
Op 20 januari 1695 bieden de voogden van de minderjarige kinderen van Cornelis Arijaensz. Veruw de molen ter veiling aan. Dit werd als volgt beschreven:”de greene houtsagermoolen de Bonsem, met 3 stukken landt, daer de molen op staet, staende op de Noorder wateringh benoorden gelegen de Crab”. Er werd door Gerrit Dircx Smit Fl.1050,- geboden, het is niet duidelijk of de molen ook werd verkocht.
Hierna kent de Bonsem nog meerdere eigenaren.
In juni 1790 verkocht Jacob de Groot, die de Bonsem toen al 32 jaar in eigendom had, de molen aan Jacob Groot Schippersz. voor Fl.2200-. Deze Jacob Groot bleef tot 1811 hout zagen met de molen en verkoopt hem dan op 23 december van dat jaar aan Willem Willemsz. Middelhoven.
Naast de Bonsem was Middelhoven eigenaar van de paltrokken “de Grauwe Kieft” en “de IJsvogel” en de bovenkruier “de Bark”. Willem Middelhoven overleed op 29 jarige leeftijd in het jaar 1819. Zijn weduwe Sijtje van de Stadt zette toen de houthandel voort onder de naam firma Wed. Willem Middelhoven. Nadat Sijtje van de Stadt in 1828 overleed, nam haar schoonzoon Cornelis de Koning uit Haarlem, voortaan de zaken waar.
Op 14 augustus 1849 verkocht Cornelis de Koning “de Bonsem” aan Huybert van de Stadt Jr. voor een bedrag van Fl.2275,-. Twee jaar eerder had de Koning de paltrok “de IJsvogel” al verkocht aan Van de Stadt.
Huybert van de Stadt jr. was de jongste zoon van Huybert van de Stadt een houthandelaar en moleneigenaar die zijn zaken vooral in Oostzaandam had geconcentreerd. Zijn jongste zoon besloot echter om voor zichzelf een zaak op te zetten, hij deed dit als minderjarige in 1847 met de aankoop van de paltrok “de IJsvogel”. Doordat Huybert van de Stadt nog minderjarig was stond zijn moeder garant voor hem.
Het bedrijf van Huybert van de Stadt groeide binnen korte tijd zeer sterk. In 1856 liet hij een nieuwe houtzaagmolen bovenkruier bouwen die de naam “de Zaan” kreeg. Kort daarna verwierf hij ook de paltrokken “de Smid” en “de Vergulde Hoorn”, de bovenkruiers “de Vlijt” en “de Liefde” en de stoomzagerij “de Kruiskerk”. Toen van de Stadt in 1872 stierf had hij geen opvolger meer, waarna de zaken werden geliquideerd.
De Bonsem behoorde toen al niet meer tot het molenbezit van Van de Stadt. Op 8 november 1866 was de molen verkocht aan de Zaandammer houtkoper Pieter Kluyver Jr., die toen ook meteen de bovenkruier “de Zaan” overnam. Deze bovenkruier stond iets ten zuiden van de Bonsem. Tien jaar later liet Kluyver “de Zaan” afbreken en verbouwen tot stoomzagerij. De Bonsem bleef als windmolen werken voor de firma Kluyver.
In de nacht van 16 op 17 maart 1892 brandt de Bonsem, door onbekend oorzaak, tot de grond toe af. De wat noordelijker gelegen verfmolen “de Krab” liep hierbij lichte brandschade op. De molen was goed verzekerd en Pieter Kluyver kreeg de schade vergoed, er werd aan hem een bedrag van Fl.4800,- uitbetaald. De molen werd echter niet meer herbouwd.

Bronnen:
- “Encyclopedie van de Zaansteek” 1991 blz. 474/ 674-676
- “Duizend Zaanse Molens” P. Boorsma 1968 blz.75
- “250 Zaanse molens” R. Couwenhoven 2001 blz. 29
- “Molens in de Zaanstreek in oude ansichten deel 2” T. Neuhaus 1987 blz. 107
- www.duizendzaansemolens.nl R. Couwenhoven
- “Engel van de Stadt, zijn voor en nageslacht” Dr. S. Hart 1951 blz. 145-149/ 224-225
F. Rol.