Molen De Tarweakker, Zaandam-West

geschiedenis

toestand

verdwenen

bouwjaar

1726

verdwenen

1902

gesloopt

geschiedenis

De Tarweakker werd als wagenschotzager in 1726 gebouwd voor Jan Sijmonsz. Heijn, de windbrief verkreeg hij pas op 17 juni 1728. Na de bouw doet Jan Heijn, de molen over aan zijn zoon Jan Jansz. Heijn, vermoedelijk hebben vader en zoon gezamenlijk een onderneming. De Tarweakker werd op 1 januari 1734 door Jan Sijmonsz. Heijn tegen brand verzekerd in een assurantiecontract. De verzekerde waarde van de molen bedroeg Fl.1100,-. Kort hierna komt de Tarweakker in het bezit van Cornelis Vingerlingh, die hem op zijn beurt op 16 oktober 1745 weer doorverkoopt, waarschijnlijk aan Antonie Terwe.
Op 24 juni 1777 liet Terwe het volgende veilen:”een wagenchotzaagers molen genaamt de Taruwen Acker”. De Tarweakker werd toen gekocht door de Rotterdammer Cornelis van Vollenhoven. Hij betaalde een bedrag van Fl.1950,- voor de molen. Wanneer de molen precies tot balkenzager werd vertimmerd is niet bekend. Wel is het opmerkelijk dat de Tarweakker voor veel geld van de hand gaat. In de wagenschotzagerij was in die dagen niet veel te verdienen, het merendeel van de molens ging in die tijd voor dumpprijzen van de hand. Vermoedelijk liet de Rotterdammer de Tarweakker vertimmeren tot balkenzager, alhoewel dat beslist niet zeker is.

Op 2 oktober 1777 brak er brand uit in de kap, maar de molen bleef behouden.

In 1883 werd de molen gekocht door Remmert Aten. Met de aankoop van de Tarweakker startte Aten een nieuwe houthandel. Op 10 augustus 1890 werd de molen getroffen door de bliksem, waardoor er aanzienlijke schade ontstond aan o.a. een roed, de vang en een wuifelaar. Bij elkaar bedroeg de schade Fl.225,-, welk bedrag werd uitgekeerd door het papiermakerscontract. In 1892 kocht Remmert Aten de stoomzagerij “de Bark” van de firma Wed. Middelhoven, die haar zaken liquideerde. Door de aankoop van “de Bark” werd de Tarweakker overbodig. Nadat de molen enkele maanden heeft stilgestaan verkocht Aten hem aan houtzager Pieter de Lange.
Pieter de Lange kwam voort uit een oud Zaandams ondernemergeslacht dat zich in het verleden had bezig gehouden met de handel in vee en hout. Pieter de Lange was in 1857 voor zichzelf begonnen in de houthandel, twee jaar later liet hij een nieuwe zaagmolen bouwen die de naam “de Czaar Peter” kreeg. Vanaf 1873 tot 1883 was de Lange als deelgenoot actief met de eerste stoomzagerij in de Zaanstreek, “de Kruiskerk”. Deze werd in het laatstgenoemde jaar stilgezet. In 1888 werden de zaken van de Lange uitgebreid met de aankoop van de paltrok “de Abrahams Offerande”, die aan de Oude Vaart stond achter het Langeland. Met de aankoop van de Tarweakker verwierf de Lange zijn derde molen.
In 1895 trad Pieter de Lange terug uit de directie van de firma de Lange. De nieuwe leiding van het bedrijf bestond uit de drie zonen van de Lange. Met de komst van de nieuwe directie werd ook een nieuwe weg ingeslagen, die van de stoomkracht. In augustus 1897 werd door molenmaker Boerendans het achtkant van de Czaar Peter afgebroken. In de overgebleven zaagschuren met het ondervierkant werd toen door Boerendans een stoomzagerij ingericht, die de naam van de molen kreeg. Toen de zagerij in bedrijf kwam werd “de Abrahams Offerande” voor sloop verkocht.

In de nacht van 19 op 20 mei 1901 vloog de zaagselschuur in brand.

Met de Tarweakker werkte de firma de Lange nog iets langer door. In 1902 komt dan ook het moment dat deze molen niet langer nodig is. In april van dat jaar verdween de Tarweakker door sloop uit het Westzijderveld. De werf van de molen met zijn houtloodsen en balkenwater werd bij zijn buurman “de Czaar Peter” getrokken.

Over de naam van de molen die nogal wat varianten had en vroeger nogal wat Zaanse tongen heeft gebroken schrijft Pieter Boorsma in zijn boek “Zaanse Windmolens” het volgende op:
“De molen kwam voor in verschillende assurantiecontracten, waarmee men op willekeurige manier met de naam omsprong. Hij is te vinden als: Tarruw akker; Tarwakker; Taruwen Acker en de Terwen Akker, terwijl de niet gemakkelijk uit te spreken naam voorts aanleiding gaf hem te verbasteren tot Tarrebakker, welke de meest gangbare benaming voor dagelijks gebruik werd.
Hoe kwam een houtzaagmolen aan een naam die meer geëigend lijkt voor een korenmolen zal men zich wellicht afvragen. Het behoort niet tot de onmogelijkheden, dat op het land waarop de molen werd opgericht, eertijds tarwe is geteeld en dat men aanvankelijk gesproken heeft van de molen op de tarweakker.”

Bronnen:
- “Zaanse Windmolens” P. Boorsma 1939 blz. 201
- “Encyclopedie van de Zaansteek” 1991 blz. 48/ 474
- “Duizend Zaanse Molens” P. Boorsma 1968 blz. 89
- “Van dik hout zaagt men planken” Uitgave ter gelegenheid van de tentoonstelling “het Westzijderveld in vroeger dagen” T. Neuhaus 1983
- www.duizendzaansemolens.nl R.Couwenhoven
- “250 Zaanse molens” R. Couwenhoven 2001 blz. 38-39
- "1100 Zaanse Molens", Ron Couwenhoven 2015, blz. 43.