Molen Het Guiswijf, Zaandijk

geschiedenis

toestand

verdwenen

bouwjaar

1834

/ 1835

verdwenen

1894

verbrand

voorganger

Zaandijk (Het Guiswijf (2e))

geschiedenis

Na het verbranden van de voorganger op 8 september 1834 volgde herbouw, het nieuwe Guiswijf was een van de grootste pelmolens aan de Zaanstreek, het zware achtkant stond op een zeer hoge onderbouw met aan weerskanten een grote schuur. De vlucht van de molen zal zeker boven de 25 meter hebben gelegen.

In 1839 werd het Guiswijf van de nazaten van de Jager gekocht door de Zaandijker Willem Jacobsz. Vis. Hij zou niet veel geld met de molen verdienen. Na zijn overlijden in 1866 nam zijn zoon Jacob Vis de zaken over, de molen zelf bleef het eigendom van zijn moeder.

Zoon Vis wist van het kwijnende bedrijf van zijn vader een behoorlijk rendabele zaak te maken. In 1873 breidde hij het binnenwerk van het Guiswijf uit met een koppel maalstenen, die hij ging gebruiken voor het malen van doppen. In 1874 kwam Jacob Vis door deze doppensteen in de problemen met de brandverzekering. De doppensteen van het Guiswijf lag hoog in de molen en zou dus moeilijk te bereiken zijn bij brand. Vis kreeg het verzoek van de verzekering om dit te veranderen, toen hij dit niet deed werd hij uit het contract geroyeerd. Dit ging echter niet zonder slag of stoot. (zie “Zaanse molenbranden” R. Couwenhoven 2001).

Toch hadden de heren van het papiermakerscontract het bij het rechte eind, want door een van de meest bizarre branden in de Zaanstreek werd het Guiswijf verwoest.
Op donderdagavond 4 januari 1894 raakte de molen terwijl hij stond te malen in brand. Vermoedelijk was de oorzaak hiervan een stuk ijzer dat tussen de doppenstenen kwam. Doordat er een ijzige zware oostenwind woei, duurde het niet lang voordat de molen geheel in lichterlaaie stond. Al gauw waren de brandweerkorpsen uit Zaandijk en de naburige dorpen aanwezig, maar de bluswerkzaamheden zullen door het vriesweer zeker bemoeilijkt zijn. In ieder geval was de molen niet meer te redden. Door overwaaiende vonken en brandend riet raakte ook de 200 meter westelijker gelegen papiermolen “het Fortuin” in brand, die binnen de kortste keren ook in lichterlaaie stond. Het volgende molenslachtoffer van deze brand leek de, ten westen van “het Fortuin” staande, pelmolen “de Veenboer” te worden. Een aantal brandweercorpsen is toen naar de Veenboer gesneld en heeft haar brandspuiten uit voorzorg gericht op deze molen. Het vroor die nacht meer dan 10 graden en binnen de kortste keer bezat de Veenboer een mantel van ijs. Het gevaar was pas echt geweken toen het Fortuin brandend in elkaar zakte en de wind iets leek te draaien.

Op 1 februari 1894 werden het erf en de restanten van de molen geveild, maar niet verkocht. Zij zullen later wel uit de hand verkocht zijn.

Bronnen:
“Dat goede oude Zaandijk” G.Oosterbaan 1971 blz. 99/ 116
“De Papiermolens in Noord Holland” H.Voorn 1960 blz. 362-367
“De Tweeling in de Ban” G.Oosterbaan 1968 blz. 130/ 137
“Encyclopedie van de Zaansteek” 1991 blz. 739
“Zaanse molenbranden” R.Couwenhoven 2001 blz. 27-35/ 73-75
“Duizend Zaanse molens” P.Boorsma 1968 blz. 164
F. Rol.