Molen De Czaar Peter, Zaandam-West

geschiedenis

toestand

verdwenen

bouwjaar

1859

verdwenen

1897

verplaatst

verplaatst naar

Oostwoud (Czaar Peter de Grote)

geschiedenis

Zo halverwege de negentiende eeuw bloeide de Zaanse houthandel weer even op. Binnen een tijdsbestek van zo’n 10 jaar werden er diverse nieuwe zaagmolens gebouwd, waarvan de Czaar Peter er een was. Deze grote achtkante bovenkruier werd in 1859 gebouwd voor Pieter de Lange, pal ten noorden van de paltrok “de Tarweakker”. De Czaar Peter werd door de toenmalige middelknecht Bakker omschreven als een grote vlugge molen met lange wuifelaars. Pieter de Lange kwam voort uit een oud Zaandams ondernemergeslacht dat zich in het verleden had bezig gehouden met veehandel en houthandel. Pieter de Lange was in 1857 voor zichzelf begonnen in de houthandel, twee jaar later liet hij de Czaar Peter bouwen.

Vanaf 1873 tot 1883 was de Lange als deelgenoot actief met de eerste stoomzagerij in de Zaanstreek, “de Kruiskerk”. Deze werd in het laatstgenoemde jaar stilgezet. In 1888 werden de zaken van de Lange uitgebreid met de aankoop van de paltrok “de Abrahams Offerande”, die aan de Oude Vaart stond achter het Langeland.

In 1892 werd de ten zuiden van de Czaar Peter staande paltrok “de Tarweakker” gekocht van Remmert Aten.

In 1895 trad Pieter de Lange terug uit de directie van de firma de Lange. De nieuwe leiding van het bedrijf bestond uit de drie zoons van de Lange. Met de komst van de nieuwe directie werd ook een nieuwe weg ingeslagen, die van de stoomkracht.
In augustus 1897 werd door molenmaker Boerendans het achtkant van de Czaar Peter afgebroken. Het achtkant van de Czaar Peter werd na afbraak overgeplaatst naar het Noord-Hollandse dorpje Oostwoud. Net als zoveel andere verplaatste Zaanse molens, werd hij daar ingericht als korenmolen.

In de overgebleven zaagschuren met het ondervierkant werd toen door Boerendans een stoomzagerij ingericht, die de naam van de molen kreeg. Nadat de zagerij in bedrijf kwam werd als eerste molen “de Abrahams Offerande” voor sloop verkocht. In 1902 werd ook “de Tarweakker” gesloopt. Zijn loodsen en balkenhavens werden bij de Czaar Peter getrokken. In 1904 en 1911 werd de houten zagerij behoorlijk vergroot en aangepast. Op 11 december 1923 werd de zagerij getroffen door een grote brand. De gebouwen van de Czaar Peter werden volledig in de as gelegd. Direct na de brand werd begonnen met de bouw van een nieuwe zagerij. Ditmaal verrees er een groot stenen pand dat nog steeds de oude molennaam droeg. De nieuwe Czaar Peter was een van de grootste zagerijen in Nederland. Einde jaren zestig van de vorige eeuw worden er in Zaandam de plannen ontwikkeld voor de bouw van een grote nieuwbouwwijk op de plaats van het houtveld, zo werd het deel van het Westzijderveld genoemd waar zich van oudsher de vele houtzaagmolens en later de zagerijen bevonden. De firma de Lange verhuisde toen naar het oude molenerf van “de Abrahams Offerande”. Waarschijnlijk heeft de firma de Lange dit stuk land altijd aangehouden.
De gebouwen van de zagerij werden eind 1970 gesloopt.

Bronnen:
- “Duizend Zaanse Molens” P. Boorsma 1968 blz.120
- “Zaanse Windmolens” P. Boorsma 1939 blz. 31
- “Encyclopedie van de Zaansteek” 1991 blz. 438-439
- www.duizendzaansemolens.nl R. Couwenhoven
- “Van dik hout zaagt men planken” Uitgave ter gelegenheid van de tentoonstelling “het Westzijderveld in vroeger dagen” T. Neuhaus 1983
- “de Windbrief” 4e jaargang 1972 nr.4