Molen Nederwaard Molen No.5, Kinderdijk

Kinderdijk, Zuid-Holland
b

korte karakteristiek

naam
Nederwaard Molen No.5
modeltype
Ronde molen, grondzeiler
functie
boezemmolen
bouwjaar
bedrijfsvaardigheid
Maalvaardig
bestemming

Bemalen van de lage boezem van de Nederwaard, thans op vrijwillige basis; woning

adres
Nederwaard 8
2961 AS Kinderdijk
Toon op Google Maps met andere molens in de buurt  
Toon op Google Maps met andere molens in de buurt
Ten Bruggencate-nr.
01516 bis
oude dbnr.
B1007
Meest recente aanpassing
| Streek
media-bestand
Molen 01516 bis Nederwaard Molen No.5 (Kinderdijk)
William Bouter (23-2-2019)

locatie

plaats
Kinderdijk
gemeente
Molenlanden, Zuid-Holland
streek
Alblasserwaard
kadastrale aanduiding
Gemeente Nieuw Lekkerland, sectie A, nr. 1377
geo positie
X: 103795, Y: 432669
N: 51.88020, O: 4.64354
biotoopwaarde
4 (aanvaardbaar)
landschappelijke waarde
Zeer groot

contact en bezoek

bezoek/postadres
Nederwaard 8
2961 AS Kinderdijk
molenaar
Arie Hoek
telefoon
e-mail

website
social media
open voor publiek
nee
gericht op scholen
nee
bijzonderheden
fietsroute
fietsroute in de buurt van Nederwaard Molen No.5 via fietsnetwerk.nl

constructie

modeltype
Ronde molen, grondzeiler
krachtbron
wind
functie
romp
Ronde stenen molen
kap
Gedekt met riet
inrichting

IJzeren scheprad in de molen, Ø 6,30 m.; breedte 0,59 m. Sintelstuk Gieterij Diepeveen, Lels en Smit Kinderdijk (1857).
Woning in de molen.

versieringen

Eenvoudige baard, wit geverfd, groen afgebiesd, met het opschrift 'ANNO 1738'

Diverse instripties:
In de vangbalk: J.B.K
In de linkergording: N.H
In de hanebalk achterste kapspant: K.V.L
In de pottenbank in de gang van de molen: W.I.B

plaats bediening
grondzeiler
bediening kruiwerk
buitenkruier
plaats kruiwerk
bovenkruier
kruiwerk
Rollenkruiwerk; 48 ijzeren rollen. Kruirad met hoge bank.
vlucht
28,10 m.
vang
Vlaamse vang; 5 scharnierende stukken. Vangbalk met haak; vangstok. Kneppel.
overbrenging

Bovenwiel 70 kammen
Bovenschijf 37 staven, steek 12,8 cm.
Onderschijf 24 staven
Onderwiel 91 kammen, steek 16,5 cm.
Overbrenging 2,00 : 1

hoogte
wiekvorm
Oud-Hollands
Kantel uw mobiel om de tabellen helemaal te zien
wiekenkruis
fabrikant roenummer positie bouw fabricagejaar jaar gestoken positie jaar verdwenen lengte
Verdonkschot ✉︎ 20 buiten 2011 2011 buiten aanw. 28,10
Verdonkschot ✉︎ 19 binnen 2011 2011 binnen aanw. 28,10
Derckx ✉︎ 570 binnen 1988 1988 binnen 2011 27,70
Nederwaard ✉︎ 11 buiten 1981 1981? buiten 2011 27,70
Pot ✉︎ 2397 binnen 1916 1916 binnen 1988 27,80
Pot ✉︎ 2274 buiten 1913 1913 buiten 1981 27,80
Pot ✉︎ ? binnen 1866 1866 binnen 1916 28,00
Pot ✉︎ ? buiten 1866 1866 buiten 1913 28,00
wiekverbeteringen

Deze molen heeft nooit een wiekverbetering ondergaan.

bovenas
fabrikant asnummer fabricagejaar jaar gestoken jaar verdwenen lengte
media-bestand
As g.n., NSBM Fyenoord
NSBM Fyenoord
✉︎ g.n. 1849 1849? aanw. 04,15
wateras
fabrikant asnummer fabricagejaar jaar gestoken jaar verdwenen lengte
De Prins van Oranje ✉︎ 1112 1877 1877? aanw.
afbeelding van onze ondersteuners

geschiedenis

toestand
werkend
bouwjaar
bedrijfsvaardigheid
Maalvaardig
bestemming

Bemalen van de lage boezem van de Nederwaard, thans op vrijwillige basis; woning

molenmaker
Pleun den Braanker, Papendrecht (1738)
omwentelingen
geschiedenis

De bouw van deze molen werd aangenomen door Pleun den Braanker uit Papendrecht voor ƒ 9300,--.

Van oudsher heeft deze molen scheef gestaan, mogelijk al sinds 1738, toen de molen goed en wel klaar was. In het verleden heeft men twee keer getracht, daar iets tegen te doen. Eerst rond 1800, toen zo'n 20 cm. in het metselwerk (aan de noordkant, het diepste punt) werd gecorrigeerd en nogmaals rond 1880, toen de kruivloer zo'n 15 cm. werd uitgevuld. Ook heeft men om deze reden het spilkalf een keer verzet.
De scheefstand bleef hier echter een probleem: vooral het kruien was vanouds lastig, omdat een extra bezetketting nodig was om te voorkomen, dat de kap tijdens het 'uitlopen' van de kruiketting vanzelf weer naar zijn diepste punt rolde! 

Tussen 1846 en 1946 was dit de peilmolen van de Nederwaard. In 1863 kwam er een extra watertoevoer, namelijk een tweede goot die vooral bij sterke wind enorm voordeel biedt: er ontstaat geen verhang en de molen blijft vrijwel onbeperkt water geven. Het onderwiel is voorzien van dubbele kruisarmen (mogelijk is dat gedaan als gevolg van die tweede waterloop).
Bijzonder is ook, dat de lange en korte spruit en zelfs twee kapspanten van metaal zijn: alles speciaal voor deze molen vervaardigd door de fa. Pot.
Bij het vervangen van de houten as door een gietijzeren exemplaar werd de oude penbalk niet verwijderd en deze zit er daarom, thans geheel onnut, nog steeds.

Na 2000 is er veel aan de molen vertimmerd: van december 2002 tot juli 2003 vangstukken vernieuwd, bovenwiel geschrooid en voorzien van een nieuw voering, spantring, kapzoldervloer, achterste kapspant, kruirad, windborden en enkele ramen nieuw. In 2004 vervanging van de bovenwielkammen en rietdekwerk. In november 2006 werd de kuip voor driekwart vernieuwd; apart is, dat deze molen nog een houten kuipband bezit, welke bij de restauratie is gehandhaafd (n.b. dit komt ook voor bij de Nederwaard nr. 7). Ook kwam er nieuwe houten beschoeiing langs de voorwaterloop, ook bijzonder, want bij de overige molens is deze in basalt uitgevoerd.
In 2008 zijn enkele kenmerkende elementen weer in oude luister hersteld, zoals het kippeschuurtje, buitentoilet, de pottenbank en de boenstoep. Al in 2004 was hier een 'Alblasserwaardse spin' geplaatst, een oud type speelmolen, dat in vroeger tijd veelvuldig in deze streek gezien werd.

Scheefstand bleef hier echter hét probleem. Op een zeker moment kon men daar niet meer omheen: in oktober 2010 werd gestart met een omvangrijke en kostbare restauratie, die rechtzetting van de molen, herstel van beide waterlopen, herstel van gaandewerk, kap en woning behelsde. Daartoe werd de molen geheel onttakeld en van binnen min of meer 'gestript'.
In juli 2011 stond de molen, mogelijk voor het eerst, recht, wat in dit geval wilde zeggen: men heeft de scheefstand van 4.5 graad teruggebracht naar ongeveer 2 graden, wat de situatie van rond 1900 was. Voordeel hiervan was dat er vrijwel niets gesloopt of aangepast hoefde te worden aan zolders en kruivloer. De molenromp rust thans in zijn geheel op een betonnen plaat.
In augustus 2011 werd de kap, die intussen op de grond van nieuw riet was voorzien, herplaatst. Ook werd gewerkt aan vernieuwing van de waterlopen. Op 28 november werden twee nieuwe roeden gestoken. Deze konden, omdat de molen veel minder scheef was komen te staan, weer in de oorspronkelijk bedoelde lengte van 28,10 meter worden uitgevoerd.
Op maandag 20 augustus 2012 werd proefgemalen; op dat moment was de molen alweer bewoonbaar.

Het scheprad zat op een tasting van 2.05 –NAP (de molen had zichzelf namelijk al scheefzakkend verdiept) maar staat  nu op 1.88 -NAP, in totaal is het scheprad dus zo'n 17 cm. gerezen. Hiermee is dit niet langer de grootste watergever van de Nederwaard (er is overigens nog ruimte op de koningspil om het onderschijf te laten zakken).
De molen die de rol van molen 5 heeft overgenomen en nu diepste tasting heeft is molen 7, met een tasting van 1.92 –NAP.

In de vroege zomer van 2023 kreeg deze molen een opmerkelijke schilderbeurt: koppen van voeghouten en steunder en ook de windpeluw werden in zwart uitgevoerd en de baard kreeg een iets andere witte kleur, zónder bies. Al met al om dichter bij de kleurstelling van vóór 1940 te komen, de tijd dat deze boezemmolens nog in vol bedrijf waren.

Meer over de geschiedenis van de boezembemaling van de Nederwaard is te vinden bij Nederwaard Nr. 1

Zoals in het artikel bij molen Nr. 1 is te lezen, besloot men in december 1940 vanwege de oorlogsomstandigheden de acht Nederwaardmolens weer maalvaardig te maken. Op donderdag 5 juni 1941 maalde deze molen na ruim 13 jaar stilstand na een flinke opknapbeurt voor het eerst weer bij een matige noordenwind.

 

aanvullingen

toelichting naam

De molen werd vroeger officieel "Heer Brooshoofd" genoemd. Vermoedelijk is die naam nooit echt in gebruik geweest; al zeer lang is de aanduiding 'Nr. 5' algemeen.

unieke eigenschap

Sinds 1747, dus ruim 250 jaar en vrijwel vanaf de bouw, wordt deze molen bemalen door leden van de familie Hoek.

literatuur

Jaap de Vries, 'De familie Hoek uit de Alblasserwaard', in: Molens 61 (2001) 14 - 15.

foto's

foto's