Molen De Middelste Molen, Cabauw

Cabauw, Utrecht
b

korte karakteristiek

naam
De Middelste Molen
modeltype
Wipmolen, grondzeiler
functie
poldermolen
bouwjaar
bedrijfsvaardigheid
Maalvaardig in circuit
bestemming

Vh. bemalen van het waterschap Lopik, Lopikerkapel en Zevenhoven, thans buiten bedrijf

adres
Lopikerweg West 106
3411 AT Cabauw
Toon op Google Maps met andere molens in de buurt  
Toon op Google Maps met andere molens in de buurt
Ten Bruggencate-nr.
01479
oude dbnr.
B830
Meest recente aanpassing
| Streek
media-bestand
Molen 01479 De Middelste Molen (Cabauw)
Erik Stoop (15-7-2021)
Na tweeënhalf jaar stilstand draait de molen vandaag (15-7-2021) weer voor het eerst.

locatie

plaats
Cabauw
gemeente
Lopik, Utrecht
streek
Lopikerwaard
kadastrale aanduiding
Gemeente Lopik, sectie G, nr. 52
geo positie
X: 119574, Y: 442069
N: 51.96592, O: 4.87172
biotoopwaarde
5 (goed)
landschappelijke waarde
Bijzonder groot; van alle zijden zeer goed in de wind en het zicht gelegen in een vrijwel ongeschonden polderlandschap

contact en bezoek

bezoek/postadres
Lopikerweg West 106
3411 AT Cabauw
molenaar
Erik Stoop / Heiko Prak / Frans de Bode / Hanno van Harte
telefoon
06-53485449 (ES)
open voor publiek
ja
open op zaterdag
ja
open op zondag
nee
op afspraak
nee
openingstijden
toegangsprijzen
winkelinformatie
meelverkoop
nee
museuminformatie
gericht op scholen
nee
bijzonderheden
fietsroute
fietsroute in de buurt van De Middelste Molen via fietsnetwerk.nl

constructie

modeltype
Wipmolen, grondzeiler
krachtbron
wind
functie
romp
Ondertoren gedekt met riet
kap
Bovenhuis donkergroen geverfd; kap gedekt met gepotdekselde planken
inrichting

Open ijzeren scheprad buiten de molen, Ø 5,84 m, breed 0,64 m., met 24 schoepen. Sintelstuk fabr. Penn en Comp, Dordrecht.
Woning in de molen (niet in gebruik).

plaats bediening
grondzeiler
plaats kruiwerk
middenkruier
kruiwerk
Zetelkruiwerk; kruirad met hoge bank
vlucht
27,20 m.
vang
Vlaamse vang; 5 scharnierende stukken. Vangbalk met haak; evenaar. Kneppel.
overbrenging

Bovenwiel 76 kammen
Bovenschijfloop 38 staven, steek 11,8 cm.
Onderschijfloop 24 staven
Onderwiel 91 kammen, steek 16,4 cm.
Overbrengingsverhouding 1,88 : 1

hoogte
wiekvorm
Oud-Hollands
Kantel uw mobiel om de tabellen helemaal te zien
wiekenkruis
fabrikant roenummer positie bouw fabricagejaar jaar gestoken positie jaar verdwenen lengte
media-bestand
Roede 1725, Pot
Pot
✉︎ 1725 buiten 1895 1895? buiten aanw. 27,18
media-bestand
Roede 1092, Pot
Pot
✉︎ 1092 binnen 1877 1877? binnen aanw. 27,20
wiekverbeteringen

Deze molen heeft nooit een wiekverbetering ondergaan.

bovenas
fabrikant asnummer fabricagejaar jaar gestoken jaar verdwenen lengte
Sterkman & Zn, wed. A. ✉︎ 295 1864 1864? aanw. 05,80
wateras
fabrikant asnummer fabricagejaar jaar gestoken jaar verdwenen lengte
Kon.Ned.Grofsmederij ✉︎ g.n. 1897 1901? aanw.
afbeelding van onze ondersteuners

geschiedenis

toestand
werkend
bouwjaar
bedrijfsvaardigheid
Maalvaardig in circuit
bestemming

Vh. bemalen van het waterschap Lopik, Lopikerkapel en Zevenhoven, thans buiten bedrijf

molenmaker
Anthony van Lith, Kinderdijk (1773)
omwentelingen
eigendomshistorie

De Stichting De Utrechtse Molens is eigenaar sinds 1966, daarvoor was dat het waterschap Lopik, Lopikerkapel en Zevenhoven.

geschiedenis

In 1454 werd de eerste molen van het latere waterschap Lopik, Lopikerkapel en Zevenhoven (2000 ha.) in gebruik genomen. Vanaf de dinsdag na Pasen dat jaar waren de ingelanden verantwoordelijk voor het gebruik en onderhoud van die molen. In latere tijd is de bemaling uitgebreid tot drie parallel geplaatste wipmolens.

De huidige molen werd gebouwd na het afbranden van zijn voorganger op 29 oktober 1772. Anthony van Lith nam op 30 december 1772 de bouw aan en reeds in april 1773 was de molen maalvaardig.

In 1933 werd de Voorste Molen gesloopt: op zijn fundering verscheen een diesel-schroefpompgemaal. In de Tweede Wereldoorlog werd, vanwege gebrek aan dieselolie, op elektriciteit overgegaan. Gemaal en elektromotor zijn nog aanwezig, maar buiten gebruik.
Omstreeks 1950 was de Achterste Molen door gebrek aan onderhoud nauwelijks meer maalvaardig te noemen. Als gevolg kwam deze buiten bedrijf en in 1961 volgde - voor die tijd eigenlijk al onbegrijpelijk - de sloop.

In 1962 werd de Middelste Molen door de plaatsing van een reserve-dieselgemaal overbodig en alleen nog voor noodgevallen in stand gehouden (wat wél betekende dat men de molen bleef onderhouden!).

In 1977 startte in de Lopikerwaard een groot ruilverkavelingsproject. Oude bemalingsinrichtingen, zoals ook de Middelste Molen, waren meestal niet meer nodig. In 1992 werd de molen van de boezem afgesneden; er kan sindsdien alleen nog in een (overigens zeer ruim) circuit worden gemalen.

In 1993 werd het bovenhuis aangepakt en in 2004 volgde het metselwerk van de waterlopen. Na deze laatste ingreep kon het scheprad weer worden gebruikt: op 5 juni 2004 gaf dat voor het eerst in tijden weer water.
In 2007 en 2008 vond een uitgebreide restauratie van de ondertoren plaats, waarbij het ondertafelement volledig werd hersteld; ook het voor een groot deel uit 1903 stammende rietdek werd vervangen.

Evenwel werd rond de jaarwisseling 2018/19 duidelijk dat deze molen op enkele punten in minder goede staat verkeerde en wel zodanig, dat besloten moest worden tot stilzetting.
Grootste problemen daarbij waren de lekkage van de fundering, de beruchte onderloopsheid en het bovenhuis, dat ondanks eerder rechtzetten toch weer enigszins aan het verzakken was. Ook was in de koker de bonte knaagkever aangetroffen. Niet in het minst: beide roeden, ruim 40 jaar daarvoor uitvoerig gerepareerd, moesten opnieuw worden nagekeken. 

Op 2 en 3 september 2019 werden beide roeden gestreken om elders grondig te worden herzien. Omdat er geen grote kraan bij de molen kan komen, ging dat strijken nog op de klassieke manier, met lier en roedenslof. 
Eind september dat jaar startte de eerste fase van de restauratie. De frontmuren van de voorwaterloop die deels wegzakten werden opnieuw opgemetseld en kregen ook een nieuwe damwand. Het metselwerk van zowel voor- als achterwaterloop werd hersteld en ook kwam een nieuwe beschoeiing.
In een latere fase moest gewerkt worden aan beide roeden, trap en diverse andere delen en dit nam de nodige tijd in beslag. Ook in 2020 is volop aan de molen gewerkt. Eind juni 2021 keerden beide roeden terug en al kort daarna werden zij gestoken. Op 15 juli 2021 maalde deze molen voor het eerst in tweeënhalf jaar.

Enige verdere wetenswaardigheden van deze molen: 
- Een opmerkelijk constructiedetail is dat bovenwiel en -schijfloop hier 'zuiver' op elkaar draaien: 76 kammen tegen 38 staven, ofwel 2 op 1. In de regel wordt het als nadelig beschouwd als aantallen kammen en/of staven in molenwielen op elkaar deelbaar zijn vanwege vermeende hogere slijtage. Hier staat het echter al in het bouwbestek! 
- In de ondertoren is, compleet met bedstee, een authentieke woonruimte aanwezig. Deze bleef, vooral door toedoen van de huidige molenaar, bewust in ongerestaureerde toestand bewaard.
- In 1991 had men het naast de molen staande, toen zeer bouwvallige, zomerhuisje gesloopt. Het bleef steeds de bedoeling, dit te herbouwen. In het vroege najaar van 2012 is dit gebeurd en zo staat hier als vanouds weer een klein huisje. 
- De wateras is, gezien de opschriften, gegoten in 1897. De polder bestelde echter pas in 1901 voor deze molen een gietijzeren wateras! Conclusie: de huidige wateras moet een 'sloopas' zijn. Dat kan ook op een andere manier worden geconcludeerd, want deze as is ingekort. Het hoe en waarom hiervan is nog niet duidelijk.

 

aanvullingen

toelichting naam

Vanouds werd deze polder bemalen door drie parallel malende wipmolens. Deze was daarvan de middelste. De Voorste en Achterste verdwenen resp. in 1933 en 1961. Als gevolg komt ook de aanduiding 'Tweede Molen' voor.

literatuur

Rob Alkemade en Erik Stoop. De Middelste Molen bij Cabauw, vijfhonderdvijftig jaar molens in het waterschap Lopik, Lopikerkapel en Zevenhoven (Bussum 2004).

foto's

foto's