foto collectie DHM
Molen van de Westpolder/De Kerfwateringse molen/middelmolen
Rond 1777 werden in de polder Berkel een aantal uitgeveende plassen drooggemaakt, die in drie waterstaatskundige eenheden werden verdeeld, genaamd de Noordpolder, de Westpolder en de Zuidpolder. De Westpolder werd aanvankelijk bemalen door een gang schepradmolens, drie hoog. De ondermolen stond in het midden van de polder, halverwege de hoofdtocht. De middenmolen en de bovenmolen stonden aan de rand van de polder. De bovenmolen sloeg uit op de boezem van de polder Berkel. Deze boezem werd weer bemalen door twee schepradmolens, staande bij het verlaat aan de Zwet. Het polderwater moest dus aanvankelijk vier molens passeren voordat het in Delflands boezem was gebracht.
Omdat de maalcapciteit geregeld te kort schoot, en er veel klachten waren over te hoge waterstanden, werd de bemaling versterkt door de bouw van een vijzelmolen, die het water in één trap van polderniveau naar het niveau van de polder Berkel bracht. Deze molen kwam aan de westzijde van de hoofdtocht te staan, waar deze bij de Bovenvaart komt. In 1851 werd hiervoor grond aangekocht.
De vijzelmolen werd in 1882 vervangen door een vijzelstoomgemaal, dat als hulpgemaal fungeerde. De scheprad-driegang bleef dus in bedrijf. In 1926 werd het gemaal omgebouwd tot ruwoliegemaal en werd de capaciteit dermate vergroot dat de schepradgang buiten bedrijf gesteld kon worden. De molens zijn rond 1928 afgebroken.
Van de ondermolen en de middenmolen zijn de funderingen nog zichtbaar. Op dit moment wordt de polder volgebouwd met woningen. De onderste tussenboezem is daarbij gedempt. Het is de bedoeling dat de fundering van de ondermolen behouden zal worden als relict uit het verleden.
Informatie van Jan Hofstra, 27 maart 2009
Na het gereedkomen van het stoomgemaal van de Westpolder werden de polders ten westen (Berkelse bergboezem, Oude Leede) via een systeem van duikers en schuiven bemalen door het gemaal van de Westpolder of van de Noordpolder, al naar gelang de waterstanden.
Ik heb sterk het vermoeden dat tot 1883 (stoomgemaal Westpolder gereed) de vijzelmolen mede deze functie vervulde. Het vreemde is alleen, dat De Mattos over de vijzelmolen met geen woord rept.
Informatie van H. van der Kaay, 25 maart 2009.
Deze molen
Pieter Cornelis Neeleman geboren te Heer Aertsberg (Bergambacht) werd gedoopt op 26 juli 1750 te Haastrecht. Pieter overleed 7 april 1818 te Berkel op 67-jarige leeftijd.
Op 31 aug. 1774 vertrok de 22/23-jarige Pieter Cornelis naar Berkel, waar hij in 1773 was aangesteld als watermolenaar op de bovenmolen "de Kerfwaateringse molen" (wijk C no. 54) in de Westpolder van Berkel.
Jaarlijks ontving de molenaar een vergoeding voor zijn arbeid:
- in de jaren 1773-1774 bedroeg het maalloon ƒ 85,50
- in 1775-1776 ƒ 125,=
- in 1778-1782 ƒ 108,=
- en in het jaar 1784 zelfs ƒ 300,=
In 1791 komt Pieter Neeleman niet meer voor als molenaar op de Kerfwaateringse molen, maar een zekere Gerrit Krom. Pieter Neeleman is te Berkel overleden op 7 april 1818. Zijn zoon Jan Neeleman Pz. was ook watermolenaar op een bovenmolen in de Westpolder te Berkel, wijk C no. 48.
Informatie ondermeer van Jan Neeleman, 13 juni 2011.
