Molen Groote Molen, Zoeterwoude

Zoeterwoude, Zuid-Holland
b

korte karakteristiek

naam
Groote Molen
modeltype
Wipmolen, grondzeiler
functie
poldermolen
bouwjaar
herbouwd
1975
bedrijfsvaardigheid
Maalvaardig in circuit
bestemming

Vh. bemalen van de Groote Polder, thans buiten bedrijf

adres
Molenpad 9
2382 GZ Zoeterwoude-Rijndijk
Toon op Google Maps met andere molens in de buurt  
Toon op Google Maps met andere molens in de buurt
Ten Bruggencate-nr.
01157
oude dbnr.
B1147
Meest recente aanpassing
| Geschiedenis
media-bestand
Molen 01157 Groote Molen (Zoeterwoude)
Leo Middelkoop (31-8-2018)
De molen direct na de vervanging van het kleedhout van het bovenhuis.

locatie

plaats
Zoeterwoude
plaatsaanduiding
Zoeterwoude-Rijndijk
gemeente
Zoeterwoude, Zuid-Holland
kadastrale aanduiding
Gemeente Zoeterwoude, sectie H, nr. 161
geo positie
X: 95897, Y: 460883
N: 52.13299, O: 4.52397
biotoopwaarde
4 (aanvaardbaar)
landschappelijke waarde
Zeer groot uit westelijke richtingen; een productiebos ten oosten van de molen begint zorgen te geven en de grote Heineken-brouwerij die de molen toch al van enige afstand bekeek is in maart 2016 voorzien van vier torenhoge windturbines. 

contact en bezoek

bezoek/postadres
Molenpad 9
2382 GZ Zoeterwoude-Rijndijk
telefoon
06-1918 1001
website
social media
open voor publiek
ja
open op zaterdag
nee
open op zondag
nee
op afspraak
ja
openingstijden

In principe als de molen draait en op afspraak. 

toegangsprijzen
winkelinformatie
meelverkoop
nee
museuminformatie
gericht op scholen
nee
bijzonderheden
fietsroute
fietsroute in de buurt van Groote Molen via fietsnetwerk.nl

constructie

modeltype
Wipmolen, grondzeiler
krachtbron
wind
functie
romp
Ondertoren, gedekt met riet, op veldmuren van 0,30 m.
kap
Bovenhuis blauwgrijs geverfd; wit afgebiesd. Kap gedekt met gepotdekselde delen met daarop EPDM.
inrichting

Stalen vijzel, Ø 1,50 m., a-centrisch (1953), daarvoor een scheprad (Ø 5,74 m; br. 0,55 m.) buiten de molen. Geen woning in de molen.

versieringen

Eenvoudige dichte makelaar met rood-wit-blauw geverfde windvaan.

De geprofileerde borstnaald is versierd met het in rood uitgevoerde jaartal '1975'.

Aardig zijn de twee verticale molentjes aan weerszijden van de achterkant van het bovenhuis; deze gaan draaien als de molen niet precies op de wind staat.

Onder de borst hangen drie eikels.

plaats bediening
grondzeiler
plaats kruiwerk
middenkruier
kruiwerk
Zetelkruiwerk. Kruirad.
vlucht
25,00 m.
vang
Vlaamse vang; 4 scharnierende stukken. Vangbalk met haak; vangtrommel (gaffelvormig). Kneppel.
overbrenging

Bovenwiel 47 kammen
Bovenschijfloop 26 staven, steek 16,4 cm.
Onderwiel 37 kammen
Vertragingskast schijfloop met 20 staven, steek 13,0 cm.
Totale verhouding ca. 1 : 2,23

hoogte
wiekvorm
Oud-Hollands
Kantel uw mobiel om de tabellen helemaal te zien
wiekenkruis
fabrikant roenummer positie bouw fabricagejaar jaar gestoken positie jaar verdwenen lengte
Straathof ✉︎ 285 buiten 2016 2017 buiten aanw. 25,10
Derckx ✉︎ 156 binnen 1975 1975 binnen aanw. 25,00
Derckx ✉︎ 155 buiten 1975 1975 buiten 2017 25,00
Pot ✉︎ 1486 binnen 1886 1886 binnen 1973 24,90
Pot ✉︎ 737 Buiten 1872 1872? Buiten 1973 24,90
wiekverbeteringen

Deze molen heeft nooit een wiekverbetering ondergaan.

bovenas
fabrikant asnummer fabricagejaar jaar gestoken jaar verdwenen lengte
Penn & Bauduin ✉︎ 330 1868 1975 aanw. 04,53
Nering Bögel ✉︎ g.n. 1917 1917 1973 ?
afbeelding van onze ondersteuners

geschiedenis

toestand
werkend
bouwjaar
bedrijfsvaardigheid
Maalvaardig in circuit
bestemming

Vh. bemalen van de Groote Polder, thans buiten bedrijf

molenmaker
?? (1626) Fa. Van Beek, Rijnsaterwoude (1975)
omwentelingen
eigendomshistorie

De Rijnlandse Molenstichting is eigenaar sinds 1973; daarvoor was dat vanaf de bouw de Groote Polder.

geschiedenis

Dit is de derde molen die de Groote Polder bemaalde en de tweede op deze locatie. De eerste Groote Molen werd gebouwd in 1485; de tweede in 1545 en de derde in 1626.

De molen bemaalde tot 1966 de Groote Polder (ca. 520 ha, opvoerhoogte 1,50 m.) voornamelijk op windkracht. Voornamelijk, omdat in 1953 het scheprad vervangen was door een vijzel en meteen ook een Deutz dieselmotor als hulpkracht geplaatst werd. Na 1966 draaide de molenvijzel alleen nog op de diesel. Dat duurde tot 1972, toen vanwege de aanleg van een groot indrustrieterrein de Kopperwetering, waarop de molen uitmaalde, werd afgedamd. De Groote Polder wordt sindsdien bemalen door een elektrisch gemaal dat op een geheel andere plaats dan de molen staat en uitslaat op de Meerburger Wetering.

Bij de hevige storm van 2 april 1973 leed deze molen zeer zware schade: de koker brak en als gevolg viel het bovenhuis met wiekenkruis en al te pletter en werd vrijwel geheel verwoest.

In 1975/'76 heeft men de molen, inmiddels eigendom van de Rijnlandse Molenstichting, maalvaardig hersteld. Bovenhuis en koker moesten uiteraard geheel nieuw, ook werden een tweedehands as en nieuwe roeden gestoken. Deze restauratie werd op initiatief van molenmaker Hans van Beek op de ouderwetse manier uitgevoerd, met rechtmast en lier, zónder kraan.
De molen onderging hierbij een opvallende transformatie: het vroeger blauwgrijs geverfde bovenhuis werd geheel zwart geteerd en de lange spruit keerde niet terug. Waterstaatkundig was ook veel veranderd: er moest een maalcircuit worden aangelegd; inmiddels was namelijk niet alleen de Kopperwetering afgedamd maar ook de voorboezem al grotendeels vergraven. 
Sinds 1976 is de molen geregeld draaiend en malend te zien (zij het dan in circuit).

De kleurstelling van het bovenhuis (geheel zwart geteerd) beviel niet en zo keerde al in 1980 de blauwgrijze kleur met brede witte bies terug. 
In 2016 vertoonde de buitenroede op enige plaatsen sterke roestvorming. De draaiactiviteit nam daarna snel af, al werd de molen nog geregeld in een andere stand gezet. Een nieuwe roede werd in april 2017 worden gestoken. Kort daarop was de Groote Molen weer maalvaardig. 
Eind juni 2018 zette men het bovenhuis in de steigers voor herstel: de beplanking van voor- en zijkanten heeft men vernieuwd en de gepotdekselde kap beplakt met EPDM. Begin september 2018 was dit werk, uiteraard inclusief een grote schilderbeurt, gereed. 

Opmerkelijk is, dat deze molen bijna drie eeuwen een houten bovenas heeft gehad. Pas in 1917 bestelde molenmaker J.C. Vreeburg bij de bekende molenmakerij Ten Zijthoff in Deventer een geheel nieuwe gietijzeren bovenas. Deze kostte maar liefst ƒ 1700,--, vermoedelijk vanwege de door de oorlog van 1914-1918 sterk gestegen prijzen van ijzer en andere grondstoffen. Aannemelijk is overigens, dat Ten Zijthoff het gietwerk niet zelf heeft uitgevoerd, maar heeft uitbesteed aan de bekende Deventer gieterij Nering Bögel.
Vreeburg stak deze as vervolgens op voor die tijd zeer bijzondere wijze: de buitenroede werd op de grond door de as gestoken, vastgewigd en vervolgens 'in één keer' met as en al naar boven getrokken! Er was daartoe ruimte, omdat ook de windpeluw moest worden vernieuwd. Deze opmerkelijke takelklus werd uitgevoerd door slechts tien personen.
Het was déze (in 1917 gestoken) bovenas die tijdens de valpartij van april 1973 brak. Alleen de walpenplaat bleef bewaard: die staat los in de molen opgesteld.

Net als de andere nog bestaande molens te Zoeterwoude heeft de Groote Molen geen vangstok, maar een vangtrommel, uitgevoerd als gaffelwiel. 

Molenaars van deze molen:
Wilhelmus Outshoorn (1705c - 1724)
Leendert van Heusden (1724 - 1727)
Diemant van Heusden (1727 - 1731)
Hendrik Besuijnes (1731 - 1740)
Jan Hillenaar (1740 - 1794)
Johannes 'Hannes' Geleveen (1795 - 1824)
Cornelis Slootweg (1824 - 1831)
Cornelis van den Berg (1831 - 1832)
Cornelis van Rijt (1832 - 1853)
Nicolaas van Rijt (1853 - 1885)
Jacobus van Rijt (1885 - 1938)
Jan Onderwater (1938 - 1966)
Leo Onderwater (1966 - 1972; maalde niet meer op windkracht, maar alleen met de diesel).

aanvullingen

toelichting naam

In zeer oude stukken is al sprake van een polder 'onder de groote molen'. De polder lijkt eerder naar de molen vernoemd dan andersom!

literatuur

Andries Veloo, 'Pieter Hellinga van de Groote Molen in Zoeterwoude', in: Molenwereld 146 (2011) 99 - 103

foto's

foto's