Het malen van graan, thans op vrijwillige basis.
3e zondag van de maand 12.00 - 16.00 uur.
Op afspraak.
Het malen van graan, thans op vrijwillige basis.
Deze molen met zijn mansardedak, dakkapellen en toren behoort tot de fraaiste watermolens van Nederland. Hij wordt geflankeerd door een woonhuis, eveneens gedekt met een mansardedak en twee schuren als bijgebouwen, voorzien van een pannen-zadeldak. De gewitte lage gebouwen liggen vredig onder de hoge bomen. De grote vijver en de omgeving zijn een druk bezocht wandelgebied.
De molen ligt op een helling. Vanaf de zijkant gezien maakt hij een grotere indruk. Daar hangt het waterrad en staat ook de vierkante toren met zijn drie verdiepingen, pyramidevormige spits en windvaan, die een karper uitbeeldt. Hij is opgetrokken uit baksteen en heeft geblokte hoeken van mergelsteen. De voet, die waarschijnlijk van oudere datum is, bestaat uit Kunradersteen.
De molen behoorde tot het Huis Strijthagen tot Welten, ook het Huis te Welten genoemd, een kasteel dat er vlakbij lag. In 1381 wordt de molen als Leen van Valkenburg voor het eerst genoemd. In de Franse Tijd was het Weltercomplex eigendom van Philippe Henri en Jean Godefroid Veugen. Op 10 maart 1798 werden zij door koop eigenaar.
Tussen 1837 en 1841 zou de molen in bezit zijn gekomen van Mathijs Jozef Scheepers, die veearts was en zich op de Weltermolen vestigde. Hij was gehuwd met Maria Helena Veugen. Bij akte van 12 september 1870 werden zij van tafel en bed gescheiden. Op 9 januari 1871 verkocht Maria Veugen voor notaris Smeets in Heerlen het kasteel Strijthagen tot Welten, bestaande uit behuizingen met stalling, watergraanmolen, schuur, stallingen, vijvers, tuinen, boomgaarden. weilanden en hakhout, aan Hubert Frederik Hennen.
In die tijd werd de molen aangedreven door een bovenslagrad met een middellijn van 3,00 m. en een breedte van 0,77 m. Het rad werd in 1878 vernieuwd, waarbij de middellijn op 3,54 m. en de breedte op 0,99 m. werd gebracht. Ook de schoepenkrans werd breder uitgevoerd. In plaats van 0,30 m. werd deze 0,50 m.
Het maalwater werd geleverd door twee vergaarvijvers, die door de Geleenbeek werden gevoed. Bij de bovenloop lagen nog enkele poelen en moerassige gronden, die eveneens tot de molen behoorden. De beek, die haar brongebied in de nabijgelegen buurtschap Benzenrade heeft, splitste zich in twee takken. Eén tak voerde het water naar de vijvers, de andere was een afslag, die langs de vijvers en het waterrad liep en zich beneden de molen met het maalwater verenigde. Overtollig vijverwater kon via een overlaat eveneens in de afslagtak wegstromen. Een vijver werd in 1916 gedempt.
De loop van de beek en de waterpeilen werden destijds gewijzigd, zodat de nog bestaande vijver minder water ontving en gedeeltelijk verzandde. De gevolgen daarvan waren van grote invloed op het gebruik van de molen en dat geldt nog steeds. Vanuit de vijver werd het water door een buis met een middellijn verlopend van 40 naar 50 cm. onder de molenweg door naar de kanjel gevoerd.
Hubert Frederik Hennen kreeg in januari 1898 toestemming om het waterrad te vernieuwen. Er werd een gietijzeren waterrad gehangen met een middellijn van 5,40 m. en een breedte van 1,30 m. met dichtbij elkaar geplaatste plaatijzeren schoepen. Het water werd door een ijzeren kanjel boven ashoogte op de schoepen gebracht. In de kanjel bevond zich een maalsluis, die van binnenuit werd bediend met een haal. Het rad werkte niet als een langzaam rechtsdraaiend bovenslagrad, waarop de schoepen zijn gebaseerd, maar als een linksdraaiend middenslagrad. Er was geen krop en door de gebrekkige constructie van de uitmonding van de kanjel liep er meer water langs dan in de smalle cellen tussen de schoepen. Het waterverlies was dan ook bijzonder groot, zodat de molen slechts korte tijd kon malen omdat de vijver snel leeg was. In dezelfde tijd werd het houten gangwerk vervangen door een gietijzeren voor twee koppel maalstenen.
In 1925 werden een elektromotor van 15 PK als hulpkracht, een drijfwerk, een elevator en een luiwerk geplaatst. Eén van de twee steenspillen werd door middel van een conische tandwieloverbrenging aangesloten op de as van het drijfwerk die met een riem door de elektromotor wordt aangedreven. De elevator en het luiwerk werden eveneens met een riem op de as aangesloten.
Na het overlijden van M.P.J. Gelekerken vond in 1910 een deling van zijn nalatenschap plaats. Hubert Frederik Hennen werd voor 5/8 deel eigenaar, het resterende 3/8 deel kwam toe aan Arnoud of Charles Maria Arnold. Ze was toen artieste in Antwerpen. Later vestigde zij zich weer op de Weltermolen. Na hun dood werd het complex verdeeld onder Maria Henrica Hennen, muzieklerares, Gabrielle Mathilde Hennen en Theodoor Jozef Eymael, beeldhouwer en gehuwd met Julia Philippina Hennen.
In 1963 werd na scheiding en deling het echtpaar Eymael-Hennen eigenaar en na hun overlijden hun acht kinderen. In 1976 verkochten de erfgenamen huis, molen, schuur, erf, boomgaard, weiland, vijver en landweg aan de gemeente Heerlen.
De molen werd in 1945 stilgezet en het gehele complex verkeerde op het einde van de jaren zeventig in desolate toestand. De gemeente Heerlen zag zich dan ook voor een omvangrijke restauratie geplaatst. De opdracht voor de voorbereiding daarvan werd verstrekt aan de Architektengroep Mertens B.V. in Hoensbroek. De uitvoering vond in de jaren 1980-1982 plaats door de B.V. Bouw- en Aannemingsmaatschappij Vic. Laudy uit Sittard, onder leiding van ing. A.J.G. Ruigt. De gebouwen werden gerestaureerd, het maalwerk gereviseerd, de waterwerken vernieuwd en het waterrad in de oorspronkelijke staat hersteld. De vorm, de stand en het aantal schoepen konden niet veranderd worden omdat op de velgen daarvoor bevestigingsvoorzieningen zijn gegoten.
Vanaf de vijver werd een betonnen koker van 80 x 40 cm2 naar het waterrad gelegd. Op advies van ing. P. van Bussel werd een zwanehalsvormige watergeleider, bestaande uit twee coulisse-openingen, voor het rad aangebracht en een betonnen krop vanaf de onderste coulisse-opening tot de laagste stand van de schoepen. Daardoor werd een zo groot mogelijke vulgraad van de cellen bereikt en de waterverliezen bleven beperkt tot de nauwe spleten tussen rad, krop en muren. Het rendement werd daardoor aanzienlijk verhoogd, zodat met de beschikbare waterhoeveelheid langer kan worden gemalen.
Op zaterdag 4 september 1982 stelde burgemeester Reyen van Heerlen de molen officieel in gebruik.
De molen draait regelmatig en eens in de maand wordt er ook gemalen.
De molen behoorde tot het Huis Strijthagen tot Welten, ook het Huis te Welten genoemd, een kasteel dat er vlakbij lag.
