Molen Dortants, Oirsbeek

geschiedenis

toestand

restant

bouwjaar

1802

verdwenen

circa 1916

onttakeld

geschiedenis

Langs de provinciale weg Sittard - Heerlen ziet de passant bij het naderen van Oirsbeek aan de linkerzijde in het open veld een lage stenen molenromp staan en aan de rechterzijde min of meer door bomen aan het oog onttrokken een gerestaureerde windmolen. Eens waren de twee molens markante punten op het hoge plateau, waar zij prachtig in de wind stonden.
De oudste van de twee was de molen waarvan de romp nog over is. Hij stond aan een zijweggetje van de provinciale weg, nu de Hagerweg genaamd. De weg liep vroeger over het plateau naar de buurtschap Hout en verder in de vroegere gemeente Merkelbeek. Het was een grondzeiler of grondmolen, die voor dit type molen behoorlijke afmetingen had. Tegenover de molen, aan de oostzijde van de grindweg, stond een lage boerderij. De molen stond goed in het gemaal, want zowel in Oirsbeek als in de omliggende dorpen Doenrade. Bingelrade, Merkelbeek en Amstenrade stonden toen geen wind- en watermolens. Alleen de molenkarren van bijvoorbeeld de watermolens van Schinveld kwamen er ondanks de grote afstand die zij moesten afleggen.
Reeds in de Franse Tijd stond de windmolen eenzaam op het plateau. In het begin van de 19e eeuw kon men voor de situering van de percelen in zijn omgeving geen toponym vinden, gemakshalve sprak men van ‘Aan de windmolen’. Eigenaresse was Maria Agnes Limpens.

1826: In 1826 verkocht zij 1/16e deel uit de molen en een aantal andere bezittingen aan Jan Adam Limpens. In de volgende jaren waren Hendrik Limpens en Theodoor Brou(w)ers eigenaar en in 1857 kwam de molen met aanhorigheden bij boedelscheiding in bezit van de molenaar Leonard Joseph Willems. Deze drie eigenaren woonden in de buurtschap Douve of Douvegenhout in de toenmalige gemeente Merkelbeek. In hetzelfde jaar verkochten Willems en zijn mede-eigenaren hun pas verworven bezittingen, waaronder de windmolen, aan Jan Gerard Willems, landbouwer in Amstenrade.
1870: In 1870 vond een publieke verkoop plaats. In de akte, verleden voor notaris Cremers in Hoensbroek, op 20 december van dat jaar worden de goederen omschreven als, een windgraanmolen met huisbouw, tuin en bouwland en worden als verkopers genoemd:
a. Jan Leonard Willems, landbouwer in Amstenrade, handelende in eigen naam en als vader en voogd van zijn twee minderjarige kinderen van zijn overleden echtgenote Maria Anna Limpens;
b. Jacob Meens, landbouwer in Tuddern en gehuwd met Maria Catharina Limpens;
c. Hubert Mauzers, landbouwer in Tuddern en gehuwd met Cornelia Limpens.
De goederen hadden de verkopers ontvangen als enige erfgenamen van hun overleden grootvader Hendrik Limpens. Zij werden in massa voor 2000 gulden toegewezen aan Jan Adam Dortrants, gehuwd met Catharina Prümper en winkelier in Brunssum. Hij vestigde zich daarna in Oirsbeek.
Kennelijk waren ingrijpende verbeteringen en vernieuwingen aan de molen nodig, want in 1876 liet Dortrans een niet nader omschreven verbeteringsplan uitvoeren. Daarna blijft het bijna een halve eeuw stil om de molen. In die tijd vererfde hij van vader op zoon in de familie Dortants.
Hubert Joseph Johan, die landbouwer en molenaar was. ontving de molen in 1888 na het overlijden van zijn ouders bij de boedelscheiding en deling van de nalatenschap.

12-05-1906: Weekblad Peel en Maas, 12 mei 1906: 
"OPPEVEN-OIRSBEEK, 
Dinsdagmiddag gebeurde er alhier een droevig ongeluk. 
Terwijl de meid van den molenaar D. alhier, meel ging halen uit den molen, bekwam zij van een der wieken een vreeselijken slag aan het hoofd. In deerniswekkenden toestand werd zij in de woning van D. binnengedragen. Veel hoop op genezing bestaat er niet meer."

Tenslotte ontving Jan Willem Hubert Dortants (1891-1960) de molen in 1930 op dezelfde wijze. De molen was toen reeds onttakeld.
Mogelijk vond dit in 1916 plaats. In dat jaar werd het erf van de molen grotendeels veranderd in bouwland. Daardoor was de molen slechts aan de wegzijde voor karren bereikbaar. Dit is voor een grondzeiler bezwaarlijk. Dit molentype heeft twee tegenover elkaar liggende ingangen en staat op een ruim erf, zodat paard en kar bij elke windrichting waarin de wieken draaien, de molen zonder gevaar kunnen bereiken.
Dortants had een aantal redenen om te besluiten de molen buiten gebruik te stellen: de oorlogsomstandigheden, die voor beperkingen zorgden, de concurrentie door de bouw van de andere windmolen en het in gebruik kunnen nemen van een stuk nuttig bouwland. Bij een bezoek door de Vereeniging 'De Hollandse Molen' in april 1925 bestond nog alleen de romp, die als opslagplaats werd gebruikt. Als gevolg van weersinvloeden en gevaar voor instorting werd de stenen romp in de loop van de jaren verlaagd.

04-01-1978: "Dak waait van molenromp. 
Op dinsdagmiddag 4 januari 1978 raasde gedurende een korte periode een zware storm over Zuid-Limburg. Er werden windsnelheden gemeten van 90 tot 95 km/uur. De storm richtte grote schade aan. In Oirsbeek waaide het dak van de romp van de Oude Molen aan de Hagerweg. Volgens ooggetuigen vloog de kap als een vliegende schotel door de lucht. De houten kap raakte in haar vlucht het woonhuis aan de overkant van de weg en kwam in de naastgelegen tuin terecht. Het woonhuis van de familie Dortants, dat destijds verbouwd werd, raakte zwaar beschadigd. Een groot deel van het dak van dit woonhuis werd verwoest. De brandweer van Heerlen maakte met behulp van een lappenzeil een nooddak. De schade die werd aangericht bedroeg ongeveer tienduizend gulden."  

Bron oa: Tekst uit Jaarboek 2000, Heemkunde: de Veersjprunk. Verzameling Fr. Pluijmakers.

"Woningbrand 
10-03-2001: Op zaterdag 10 maart 2001 brandde de bovenverdieping van het woonhuis geheel uit. De brandweer van Schinnen was snel ter plaatse, maar kon niet voorkomen dat de bovenverdieping van het woonhuis geheel uitbrande. Er waren namelijk geen watervoorzieningen op de Hagerweg. De brandweer van Schinnen kreeg assistentie van korpsen uit Onderbanken en Sittard."

Het was de bedoeling van de familie Dortants om ter ere van het 200 jarig bestaan van de molen, de molenromp te herstellen in 2002. 
Helaas werd het molenhuis dat daar tegenover staat in maart getroffen door brand. Inmiddels is de grootste schade weer hersteld en is in 2007 de romp gerestaureerd, deuren en ramen werden hersteld alsmede het metselwerk en het dak.

"Restauratie molenromp 
2007: "In 2007 werd de Oude Molen gerestaureerd door Harrie Dortants. Hij liet zijn initialen H.D. en het jaartal 2007 verwerken in een gevelsteen van mergel welke in de gevel boven de ingang werd ingemetseld." 

Bart Lendfers, 21 dec. 2009.