Molen De Bezem / De Bezemmaker, Wormerveer

geschiedenis

toestand

verdwenen

bouwjaar

1681

verdwenen

1896

gesloopt

geschiedenis

Deze molen werd gebouwd onder de naam de Bezemmaker, zoals bij de meeste molens het geval was werd deze naam al vlug ingekort tot de Bezem.
De molen werd in 1681 gebouwd als enkelwerks oliemolen, zijn windbrief werd op 21 januari 1682 uitgereikt aan Wouter Gerritsz.
Deze Wouter Gerritsz. laat op 15 januari 1694 de helft van de Bezemmaker veilen. Door vererving worden de aandelen in de Bezem behoorlijk versnipperd.
Op 14 juni 1727 werd de lading van de molen verzekerd bij het op die datum opgerichtte olieslagerscontract.
De molen is dan eigendom van de familie Way, maar werd verhuurd aan Gerbrant Schipper.
Op 3 mei 1783 wordt de molen zelf opgenomen in het olieslagerscontract. De Bezem is zeer lang in bezit geweest van de familie Way.
Op 22 juni 1813 verkopen de erfgenamen van Jan Jansz. Way de molen voor een bedrag van Fl.5250,- aan Evert Smit uit Koog aan de Zaan.
Deze ondernemer zal later zijn molenbezit uitbreiden tot een stuk of 25 molens
met daarbij nog enkele in de huur.
In 1843 komt Smit te overlijden en werd zijn multinational geliquideerd.
De erfgenamen van Smit verkopen de Bezemmaker voor Fl.8000,- aan Adriaan en Jan Laan uit Wormerveer.
Zij zullen de molen verhuren aan hun eigen firma Wessanen en Laan, later Bloemendaal en Laan.
Op 19 juli 1884 verkopen zij de molen aan Hendrik Cz. Honig en Pieter Psz. Koning uit Zaandijk, die gezamelijk een olieslagerij waren gestart.
Zij houden de Bezem tot 1896 in bedrijf. Op 19 september 1896 werd de molen uitgeschreven bij het olieslagerscontract en kort daarna is hij gesloopt. De molenschuur bleef achter en heeft voor vele jaren een pakhuisfunctie gehad. In 1976 werd de Bezem, tezamen met het naastgelegen pakhuis de Kraai, naar de Zaanse Schans verplaatst.

Bronnen:
- "Duizend Zaanse molens" P. Boorsma 1968
- www.duizendzaansemolens.nl R. Couwenhoven
- "Gedenkboek van het olieslagerscontract" 1912
F. Rol.
-----

Oliemolens van de firma Wessanen & Laan

In het jaar 1765, op 22 maart, werd tussen de heren Adriaan Wessanen en Dirk Laan een compagnieschap aangegaan met het doel handel te drijven in zaden
en aanverwante artikelen onder de firma Wessanen & Laan.
Op 6 maart 1839 werd door de firma Wessanen en Laan de eerste stap op het industrieele pad gezet met de aankoop van oliemolen Het Fortuin.
Deze oliemolen, staande aan de Ringdijk te Wormer, werd voor de Somma van f 3500,-- gekocht van Vasterd Vas Visser.
In 1842 volgt de aankoop van oliemolen de Boer. Deze wordt in het volgende jaar weer van de hand gedaan om plaats te maken voor de beide in 1843
tezamen voor f 8000,-- gekochte molens Bezem en Bonte Kraai.
Achtereenvolgens komen hier nog bij: in 1844 de Witte Bijl, in 1845 de Boerin en tenslotte in 1852 de Hoop.
In 1853 werd de Bonte Kraai vergroot door bijplaatsing van een oliebak van 600 vat, en een pletterij, terwijl in 1857 een tweede werk werd aangebracht,
in verband waarmee "het westelijk achtkant tot de dijk uitgebouwd" moest worden.
In 1857 besloot Jan Laan om als een der eersten aan de Zaan de stoomkracht in zijn bedrijf toe te passen, teneinde onafhankelijk te zijn van het wisselvallige
in het windmolenbedrijf. Als eerste slachtoffer van de moderne drijfkracht viel de oliemolen de Witte Bijl. De Witte Bijl werd afgebroken en op zijn plaats verrees
de stoomoliefabriek de Tijd. De inrichting van deze fabriek verschilde niet veel met die van een windoliemolen.Tekeningen zijn er niet meer, maar uit andere gegevens
(rekeningen e.d.) valt op te maken dat de installatie bestond uit een voorslag en twee naslagen met bijbehorende vuisters en een zaadpletterij van twee rollen.
Vermoedelijk werden de stenen van de Witte Bijl in de nieuwe fabriek geplaatst.
De stap tot het mechanische bedrijf moet wel een heel grote geweest zijn. Immers, ervaring op dit gebied had nog vrijwel niemand. Aan de Zaan was alleen Prins met zijn
oliefabriek de Liefde sinds korte tijd aan de gang, terwijl in Deventer de firma Noury & van der Lande een stoomoliebedrijf bezat. Bij deze laatste firma stak
Jan Laan zijn licht op voor hij tot aankoop van zijn machine overging. De keuze viel tenslotte op het engelse fabrikaat van Barrett, Exall & Andrews, welke firma ook
de ketelinstallatie leverde.
In 1860 verwerkte de fabriek 900 last. Nog steeds was het windmolenbedrijf wat produktie betreft van meer belang dan de stoomoliefabriek. Met de vijf molens Fortuin,
Hoop, Bonte Kraai, Bezem en Boerin werd bijvoorbeeld over 1863 totaal 1235 last verwerkt, terwijl de Tijd op 900 last stond. Het arbeidsloon dat aan de Tijd per last
rond twee gulden minder bedroeg dan aan de molens, maakte de meerdere kosten van steenkolen en reparaties niet goed, en zo duurde het nog geruime tijd voor het
nieuwe bedrijf werkelijk economisch werkte.
De laatste oliemolens van de firma werden rond de eeuwisseling afgebroken.
In 1898 werd oliemolen de Hoop afgebroken om plaats te maken voor het nieuwe rijstpakhuis met die naam; het Fortuin werd in 1901 gesloopt.

Bron: “Wessanen's Koninklijke Fabrieken 1765-1940”.
Frans Limbeek.