Molen Polder Westzaan, Het IJzeren Varken / De Noorder watermolen / De Middelinger, Westzaan

geschiedenis

toestand

verdwenen

bouwjaar

1653

verdwenen

1872

verbrand

geschiedenis

De poldermolen Het IJzeren Varken werd gebouwd in het jaar 1653, tezamen met de iets zuidelijker gelegen poldermolen De Guit. De molen werd gebouwd voor het droog houden van de Westzaner Polder. Deze polder besloeg al het land tussen de Zaan en de Nauernasche Vaart. De Westzaner Polder omvat de dorpen Zaandam-West, Koog aan de Zaan, Zaandijk, Wormerveer, West-Knollendam en Westzaan. De oppervlakte van de Westzaner polder is 2380 ha.
De bemaling van deze polder startte in 1632 met de bouw van de watermolen Het Leven in Zaandijk. Het Leven sloeg zijn water uit op de Zaan. Er zijn aanwijzingen dat er omstreek die tijd ook aan de Nauernasche Vaart een kleine poldermolen werd gebouwd die Het Leven kon ondersteunen. Deze molen zou echter beperkt worden gebruikt omdat de uitwaterende capaciteit van de Nauernasche Vaart niet erg groot was.
In 1651 werd de sluis bij Nauerna vernieuwd en vergroot, tegelijkertijd werd er toen een duikersluis aangelegd. De uitwaterende capaciteit van de Nauernasche Vaart werd hiermee aanzienlijk vergroot, zodat het voortaan mogelijk was om ook hierop water uit te malen. Nadat het werk aan de sluis was voltooid werden er plannen gemaakt voor de bouw van twee nieuwe watermolens aan de Vaart. De ene was Het IJzeren Varken, gelegen op plaats waar nu ongeveer de noordelijk afrit van de A8 ligt, de andere was De Guit, iets ten zuiden van de Westzaner sluis. De twee nieuwe molens waren schepradmolens.
In de zomer van 1735 kreeg Het IJzeren Varken, in oude geschriften ook wel De Noorder watermolen genaamd, een nieuwe stenen waterloop.
In 1867 en 1868 werden respectievelijk Het Leven en De Guit vervijzeld. Het IJzeren Varken onderging deze verbetering niet.
Op de vergadering van het polderbestuur van 29 februari 1872 werd er opgemerkt dat de molen in een wat mindere staat van onderhoud verkeerde en dat er op korte termijn kostbare reparaties moesten worden uitgevoerd. Er werd toen geopperd om de molen te laten slopen en aan de Hogendijk in Zaandam-West, op de buiten gebruik geraakte Hornersluis een stoomgemaal te bouwen. Op 8 oktober 1872 werd dit besluit goed gekeurd. De financiering van dit project zou deels worden betaald uit de verkoop van Het IJzeren Varken. Het resterende bedrag zou worden geleend. Het zou echter iets anders lopen. Op 14 november 1872 raakte de molen door onbekende oorzaak in brand en ging geheel verloren. De molens van de Polder Westzaan waren echter goed verzekerd en het geld dat na de brand werd uitgekeerd zou worden gebruikt voor de bouw van het gemaal De Soetenboom.
Direct na deze brand werd een begin gemaakt met de bouw van het stoomgemaal en op 10 februari 1874 kwam het in werking. De twee andere molens van de Polder Westzaan bleven het gemaal ondersteunen.
Aan de windbemaling van de polder kwam een einde in 1904 met de asbreuk van Het Leven. Op de plaats van de molen verrees toen een klein stoomgemaaltje. De Guit verdween in 1899 door een brand.

Over de naam van de molen schrijft Pieter Boorsma in zijn boek “Zaanse Windmolens” het volgende: “De naam van den molen wijst er op, dat deze watermolen buitengewoon sterk is geweest. Ook ten opzichte van mensen, die ongewoon sterk en kerngezond waren, die “overal tegen konden”, gold het vroeger, van zo’n hij of ’n zij: “’t is met recht een ijzeren varken.”
In zijn “Zaansche Volkstaal” geeft Dr. Boekenoogen aan: “Het ijzeren varken, een wezen waarmee kleine kinderen worden bedreigd.”

Bronnen:
- “Ontstaan en ontwikkeling van de Polder Westzaan” Dr. Margaretha A. Verkade 1982
- “Zaanse Windmolens” P. Boorsma 1939 blz. 210-211
F. Rol, Zaandijk.