Molen De Olifant, Westzaan

geschiedenis

toestand

verdwenen

bouwjaar

1683

verdwenen

1872

gesloopt

opvolger

Westzaan (De Jonge Olifant)

geschiedenis

De Olifant was een van de weinige grote wipmolens binnen de Zaanstreek. Het aantal was op één hand te tellen. Het bouwjaar van de molen ligt in het duister, maar duidelijk is, is dat de molen tot de ouderen uit de streek behoorde. De eigenaar van De Olifant moest jaarlijks een windgeld van slechts Fl.2:10:0 betalen. Het is bekend dat vrijwel alle houtzaagmolens die na 1625 werden gebouwd een hoger bedrag moesten betalen.
Het eerste echte bewijs dat de molen in Westzaan stond dateert uit 1683. Op 18 mei van dat jaar werd in een notarisprotocol het recht van overpad naar deze molen genoemd. Een en ander is als volgt beschreven, “dat Jan Claesz. Poort en deszelfs familie, de molenaar van de zaagmolen De Olyphant genaamd, en anderen die uyt de West quamen, haar overgang hebben gehad benoorden het huis van Jan Claesz. Poort tot aan de sloot en het erf van Mr. Johannes Junius.”
Op 24 december 1721 werd de molen tegen brand verzekerd in een assurantiecontract, eigenaar van De Olifant was toen Pieter Philipsz. Houtsager. Later kwam de molen op naam te staan van Pieter Houtzagers zoon, Philip Pietersz.
Onder zijn beheer werd De Olifant op 23 december 1733 verzekerd bij de collectieve brandverzekering het Papiermakerscontract. De verzekerde waarde van De Olifant bedroeg Fl.2000,-.
Op 4 oktober 1749 bood de weduwe van Philip Houtzager het volgende te koop aan, “Een houtzagersmolen genaamt de Olyphant c.a., tot Westzanen bij de kerk aan het Assendelver padt. Contributie in de Windpagt Fl.2.10-.”
De nieuwe eigenaar van De Olifant was Dirk Jacobsz. Copjes, hij betaalde een bedrag van Fl.1350,- voor het geheel.
Na de aankoop van de molen werd bij de schout en schepenen van Westzaan de volgende verklaring afgelegd, “dat op 23 october 1749 voor schout en twee schepenen gecompareerd is Trijntje Pieters Keyser, weduwe en geïnstitueerde erfgenaam van Philip Houtzager, die verklaarde verkocht te hebben aan Dirk Copjes, beide woonende te Westzaan en derhalve te transporteeren een houtzagersmoolen genaamd de Olyphant met zijn gereedschappen, houtschuren en werf en land daarom en bijgelegen op en bij het Assendelver of ander het Molepadt, belend ten oosten Cornelis Schodts en ten westen Gerrit Hendriksz. Boer, voor een bedrag van Fl.1350,- gereed en vrij geld. De kooper zal aan het huis beoosten de vaart tusschen het erf van de molen en ’t huis vrij en onverhinderd moeten laten, als ook de haven benoorden het huis en het schuitenhuis.”
Met het overlijden van Dirk Copjes, kwam De Olifant in bezit van zijn zoon Jan Copjes. Deze bleef tot zijn dood in 1781 met de molen werken. Op 27 november van dat jaar verkocht zijn weduwe een grote partij gezaagd hout en een schuitenhuis. De molen zelf werd een jaar later verkocht, op 19 december 1782. De nieuwe eigenaar van de molen was de Krommenieër Arend Sluyk, hij betaalde een bedrag van Fl.2000,- voor de molen.
Arend Sluyk werkte tot zijn dood in 1798 met de molen, hij werd opgevolgd door zijn zoon Simon Sluyk. De zoon stierf op 40 jarige leeftijd op 10 januari 1810. De stiefbroer van Simon Sluyk liet de molen verkopen.
Op 17 mei 1810 werd het volgende getransporteerd, “Een houtzaagmolen genaamd de Olyphant, geteekent N.567 met deszelfs schuren of lootsen, gereedschappen en erve groot 104 roeden, gelegen te Westzaan aan het Watermolespad, alsmede het erf beoosten den molen groot 128 roeden, benevens drie akkers land, waarvan een de Rietveentjes 105 roed was; mitsgaders nog twee akkers gelegen aan de Vaart, de een groot 80 en de ander, de Stolpakker, 164 roeden uitmaakten. De koopsom bedroeg de som van 1839 gulden gereed en vrij geld.” De nieuwe eigenaar van De Olifant was de Westzaner Cornelis Jansz. Buys.
In 1824 breidde Cornelis Buys zijn zaken uit met de aankoop van de lattenzager De Tasch, die iets ten zuiden van De Olifant stond aan de Korte Reef. Op 28 januari 1851 kocht de zoon van Cornelis Buys, Jan Buys, zich in bij de zaak van zijn vader, vanaf toen werd er gewerkt onder de firmanaam C. Buys & Zoon. Op 10 februari 1852 werd de brandverzekering van De Olifant opnieuw afgesloten. De molen was in de loop der jaren behoorlijk meer waard geworden. Ditmaal bedroeg de verzekerde waarde van de molen Fl.8000,-.
Cornelis Buys stierf in 1859 waarna zijn zoon de zaken alleen voortzet. In 1861 liet Jan Buys de lattenzager De Tasch, een kleine wipmolen, slopen en vervangen door een bovenkruier. Zodoende werd de capaciteit van de firma aanzienlijk vergroot. In 1866 nam de firma Buys deel aan de tentoonstelling van Nederlandsche Nijverheid, met een inzending van grenen en eikenveren. In de catalogus adverteert zij als handelende in gezaagde en ongezaagde houtwaren, veren, latten, tingels en rinkellatten. Hierna gaat het door onbekende redenen zeer snel bergafwaarts met de firma Buys.
Op 26 april 1870 werd De Tasch verkocht, of dit noodgedwongen was is niet bekend. De Tasch werd afgebroken en in opdracht van Jan Dekker verplaatst naar de Zuid van Westzaan. Op 14 juni 1871 werd De Olifant uit de brandverzekering geschrapt. Dit gebeurde in opdracht van deurwaarder Pieter Langebaard. De firma Cornelis Buys & Zoon was failliet verklaard. Op 10 juli 1871 werd De Olifant geveild, hij kwam in handen van de Doopsgezinde gemeente in de Noord van Westzaan, zij hadden vermoedelijk een hypotheek lopen op de molen. De kerkgemeenschap betaalde Fl.1700,- voor de molen. Op 16 juli 1872 werd de molen nogmaals geveild, maar niet verkocht. Kort hierna werd de molen uit de hand verkocht en is hij gesloopt. Op het erf van de gesloopte molen werd later een kleine lattenzager opgericht die de naam De Jonge Olifant droeg.

Bronnen:
- “Duizend Zaanse molens” P. Boorsma 1968 blz. 224
- “de Zaende” 3e jaargang 1948 blz. 313-320
- www.duizendzaansemolens.nl R. Couwenhoven
F. Rol, Zaandijk.