Molen De Witte Bijl, Wormerveer

geschiedenis

toestand

verdwenen

bouwjaar

1685

verdwenen

1857

gesloopt

geschiedenis

Oliemolen De Witte Bijl werd in 1685 gebouwd, zijn windbrief werd op 19 september van dat jaar uitgereikt aan Cornelis Jansz. Keese en Gaeff Jansz. Keeses. Zij lieten een paar jaar later, iets ten zuiden van de Witte Bijl, de pel/oliemolen de Vos bouwen. Op 21 mei 1699 werden beide molens tegen brand verzekerd in een assurantiecontract.

Op 17 juni 1727 werd de lading van de Witte Bijl door Klaes Druyst verzekerd bij het olieslagerscontract, de molen zelf volgde pas op 14 april 1783.
De molen werd op 21 januari 1811 gekocht door Evert Smit uit Koog aan de Zaan, van Thijs Kaan voor een bedrag van ƒ 2700. De Witte Bijl bleef tot 14 februari 1843 voor Smit olie slaan. Na zijn overlijden werd de Witte Bijl verkocht aan Vasterd Vas Visser, die hem weer doorverkocht aan de Gebroeders Laan. Zij besloten om de molen in 1857 om te bouwen tot een stoomolieslagerij, die de naam "de Tijd" kreeg. Hiermee werd de tweede stoomolieslagerij in de Zaanstreek gevestigd. De Liefde was de eerste, deze stond in Wormer en werd in 1851 in bedrijf gesteld.

De firma van de gebroeders Laan ging later verder onder de naam Wessanen & Laan, zij richtten later ook nog de stoommeelfabriek de Vlijt op en de pellerij "de Unie".
Op 14 augustus 1898 verbrandde de Tijd in zijn geheel, het olieslagerscontract, waar de Tijd verzekerd was, keerde het enorme bedrag van ruim ƒ 77.000 uit. Op de plaats van de oude fabriek werd weer een nieuwe gebouwd, rond deze panden ontstond in de loop der jaren het enorme fabrieksterrein van de firma Wessanen en Laan. Deze fabrieken zijn nog steeds aanwezig aan de Noorddijk in Wormerveer.

Bronnen:
- "Duizend Zaanse molens" P.Boorsma 1968
- Encyclopedie van de Zaanstreek 1991
- "Het olieslagerscontract" R.Couwenhoven 2002
- "Gedenkboek van het olieslagerscontract" 1912
Informatie van F.Rol

Oliemolens van de firma Wessanen & Laan

In het jaar 1765, op 22 maart, werd tussen de heren Adriaan Wessanen en Dirk Laan een compagnieschap aangegaan met het doel handel te drijven in zaden en aanverwante artikelen onder de firma Wessanen & Laan.

Op 6 maart 1839 werd door de firma Wessanen en Laan de eerste stap op het industrieele pad gezet met de aankoop van oliemolen Het Fortuin. Deze oliemolen, staande aan de Ringdijk te Wormer, werd voor de Somma van ƒ 3500 gekocht van Vasterd Vas Visser.
In 1842 volgde de aankoop van oliemolen de Boer. Deze werd in het volgende jaar weer van de hand gedaan om plaats te maken voor de beide in 1843 tezamen voor ƒ 8000 gekochte molens Bezem en Bonte Kraai. Achtereenvolgens kwamen hier nog bij: in 1844 de Witte Bijl, in 1845 de Boerin en tenslotte in 1852 de Hoop.

In 1853 werd de Bonte Kraai vergroot door bijplaatsing van een oliebak van 600 vat, en een pletterij, terwijl in 1857 een tweede werk werd aangebracht, in verband waarmee "het westelijk achtkant tot de dijk uitgebouwd" moest worden.

In 1857 besloot Jan Laan om als een der eersten aan de Zaan de stoomkracht in zijn bedrijf toe te passen, teneinde onafhankelijk te zijn van het wisselvallige in het windmolenbedrijf. Als eerste slachtoffer van de moderne drijfkracht viel de oliemolen de Witte Bijl. De Witte Bijl werd afgebroken en op zijn plaats verrees de stoomoliefabriek de Tijd. De inrichting van deze fabriek verschilde niet veel met die van een windoliemolen.Tekeningen zijn er niet meer, maar uit andere gegevens (rekeningen e.d.) valt op te maken dat de installatie bestond uit een voorslag en twee naslagen met bijbehorende vuisters en een zaadpletterij van twee rollen. Vermoedelijk werden de stenen van de Witte Bijl in de nieuwe fabriek geplaatst. De stap tot het mechanische bedrijf moet wel een heel grote geweest zijn. Immers, ervaring op dit gebied had nog vrijwel niemand. Aan de Zaan was alleen Prins met zijn oliefabriek de Liefde sinds korte tijd aan de gang, terwijl in Deventer de firma Noury & van der Lande een stoomoliebedrijf bezat. Bij deze laatste firma stak Jan Laan zijn licht op voor hij tot aankoop van zijn machine overging. De keuze viel tenslotte op het Engelse fabrikaat van Barrett, Exall & Andrews, welke firma ook de ketelinstallatie leverde.

In 1860 verwerkte de fabriek 900 last. Nog steeds was het windmolenbedrijf wat produktie betreft van meer belang dan de stoomoliefabriek. Met de vijf molens Fortuin, Hoop, Bonte Kraai, Bezem en Boerin werd bijvoorbeeld over 1863 totaal 1235 last verwerkt, terwijl de Tijd op 900 last stond. Het arbeidsloon dat aan de Tijd per last rond twee gulden minder bedroeg dan aan de molens, maakte de meerdere kosten van steenkolen en reparaties niet goed, en zo duurde het nog geruime tijd voor het nieuwe bedrijf werkelijk economisch werkte.

De laatste oliemolens van de firma werden rond de eeuwisseling afgebroken. In 1898 werd oliemolen de Hoop afgebroken om plaats te maken voor het nieuwe rijstpakhuis met die naam; het Fortuin werd in 1901 gesloopt.

Informatie afkomstig uit het boek “Wessanen's Koninklijke Fabrieken 1765-1940”.
Ingezonden door Frans Limbeek.