Molen De Moriaan, Wormer

geschiedenis

toestand

verdwenen

bouwjaar

< 1651

verdwenen

1896

gesloopt

geschiedenis

In het notarieel archief Jisp, notaris Daniel Ackerman 1640 – 1662 (via familysearchorg – akte 1652) bevindt zich een akte van 30 januari 1652, die aangeeft dat de oliemolen Moeriaan al draaide in 1652. Vertaling deels:
"getuigen: Gerrit Cornelis gewesene mr knecht en Willem Huijberts onderknecht in de oliemolen de Moeriaan tot Wormer, beide van Wormer
ter requisitie van Huijbert Maas tot Amsterdam,
hoe waar dat hij getuige in kwaliteit als boven omtrent oktober 1651 ten behoeve van zaliger Pieter Jans Glas wonende tot Purmerend op voornoemde molen geslagen heeft 4 last koolzaad het welke het laatste koolzaad was dat bij hem deposant in de molen geslagen is en dat van hem deposant geseit was dat selve zaad Frans zaad was, verklaarde mede Willem Huijberts dat hij getuige ook een gedeelte van het meergemelde zaad als onderknecht heeft helpen slaan ...
present: Pieter Pieters Kalft en Jan Barents boekverkoper beide tot Jisp"
Geert Jan Wagenaar, 30 dec. 2020.
-----

Van de oliemolen De Moriaan is het bouwjaar nog niet gevonden. Uit 1654 is een vermelding bekend, de eigenaar was toen Claes Dirckse Gorter.

Net als vele van zijn collega’s was de molen in de zeventiende eeuw verdeeld in parten. Op 18 januari 1681 verkocht Wouter Gerritsz een kwart aandeel van de molen voor ƒ 1050. Op 21 mei 1699 werd de Moriaan door Huijbert Claesz Gorter, een zoon van de eigenaar die in 1654 de molen in bezit had, tegen brand verzekerd bij een assurantiecontract.
Later werd de Moriaan verzekerd bij het olieslagerscontract. Dit gebeurde bij de oprichting hiervan op 14 juni 1727, eigenaar van de Moriaan was toen Klaas Prins. De opstallen van de molen werden op 20 juli 1734 bij deze verzekering opgenomen, ditmaal door Corselus Prins.
Kort hierna kwam De Moriaan in handen van Johannes Haantjes, die eerder ook de Wormer oliemolen De Mol in bedrijf hield.

Omstreeks het einde van de achttiende en het begin van de negentiende eeuw kwam de Moriaan te werken voor de Wormerveerder Jan Vas. In zijn tijd behoorde Jan Vas tot een der grotere moleneigenaars. Vas bezat zo'n 16 oliemolens, die allemaal in Wormer, Wormerveer en West-Knollendam stonden. Nadat Vas in 1824 overleed, werden de zaken voortgezet door zijn weduwe Lijsbeth Cornelis Kuyper en haar schoonzuster, Aaltje Vas. Samen richtten zij de firma Vas & Comp. op, waarvan Jan Bruyn directeur werd. De firma Vas & Comp. werd in 1828, na het overlijden van Lijsbeth Kuyper, opgeheven.

Omstreeks 1850 werd de molen gekocht door Hendrik Koekenbakker en Lucas Boekenoogen, die samen een compagnonschap aangingen. Een paar jaar later kochten zij ook de oliemolen De Kerkuil. De samenwerking tussen beide heren liep niet lekker en vanaf 1859 ging Lucas Boekenoogen alleen verder en nam hij de Moriaan met zich mee. Kort daarna kocht hij de oliemolen De Zon aan de Kalverringdijk in Zaandam en in 1881 breidde Boekenoogen de zaken uit met de Wormerveerder oliemolen De Eenhoorn.

Tegen het einde van de negentiende eeuw gingen de zaken bergafwaarts. Op 1 februari 1896 werd de molen verkocht.

Enkele dagen later, op 11 februari 1896 werd De Moriaan uit het olieslagerscontract geschreven. Koper van de molen was de firma Wessanen en Laan. In het voorjaar van 1896 lieten zij de molen door de firma De Boer uit Oostzaan slopen. Op de plaats van de molen werd toen een pakhuis gebouwd, dat de naam van de molen kreeg. In 1921 werd hier door de firma Wessanen een cacaofabriek gestart, waar cacaoboter werd gemaakt. In de loop der jaren groeide de cacaofabriek, die tot vandaag de dag nog De Moriaan heet, uit tot het in grootte derde cacaoverwerkende bedrijf binnen de Zaansteek. In 1980 verkocht Wessanen zijn meerderheidsbelang in De Moriaan aan het Engelse bedrijf S.&W. Berisford. Vanaf 1988 gingen De Moriaan en Cacao de Zaan samenwerken in het moederbedrijf W.R.Grace en Co. Tegenwoordig maken de beide cacaofabrieken deel uit van het Amerikaanse bedrijf ADM Cocoa.

De Moriaan was net als De Mol gebouwd op een groot en ruim ondervierkant. Mogelijk hadden de bouwheren van De Mol een voorbeeld genomen aan De Moriaan.

Bronnen:
- “Duizend Zaanse molens” P. Boorsma 1968 blz. 190
- “Gedenkboek van het olieslagerscontract” 1912
- "het Olieslagerscontract” R. Couwenhoven 2002 blz. 51/93/107
- “Encyclopedie van de Zaanstreek” 1991 blz. 71
- “de Windbrief” 9e jaargang 1981 nr.33 (uitg. Ver. De Zaanse Molen)
F. Rol