Molen De Appelboom, Westzaan

geschiedenis

toestand

verdwenen

bouwjaar

1692

verdwenen

1896

gesloopt

geschiedenis

De Appelboom werd zeer waarschijnlijk gebouwd in het jaar 1692. De molen, die niet erg groot was, was gebouwd als een enkelwerks oliemolen. Op 25 oktober van dat jaar liet eigenaar Jacob Claesz. Kaet de molen tegen brand verzekeren in een assurantiecontract. De windbrief van de molen werd pas enkele jaren na de bouw van de molen uitgereikt, op 12 juli 1695. Jacob Kaet bezat de molen niet alleen. Het kapitaal van De Appelboom was verdeeld over diverse personen. Jacob Kaet was de woordvoerder van deze lieden.
Op 16 maart 1702 verkocht Hendrik Pietersz. Boers een achtste part in De Appelboom aan Claas Muusz. Booij. Later kreeg Claas Booij waarschijnlijk wat meer zeggenschap, want op 7 juli 1711 werd De Appelboom onder zijn naam opnieuw tegen brand verzekerd. Claas Booij zou in de jaren hierna alle parten in De Appelboom verwerven. Hij werkte niet zelf met de molen maar verhuurde hem.
Op 14 juni 1727 werd in Zaandam-West de collectieve brandverzekering het Olieslagerscontract opgericht. In deze verzekering konden de in de oliemolens aanwezige goederen en handelswaren tegen brand worden verzekerd. De huurders van De Appelboom, Gerrit Jansz. Wit en zoon, traden op die dag toe tot deze verzekering. Uit het bedrag dat zij bij brand zouden krijgen uitgekeerd door de medeverzekerden wordt nogmaals duidelijk dat De Appelboom een enkelwerks oliemolen was. Op 1 juli 1733 werd er nog een verzekering opgericht. Dit olieslagerscontract was speciaal bedoeld voor de molens zelf. Op 24 december van dat jaar trad de eigenaar van De Appelboom, Aris Muusz. Booij, toe tot deze verzekering. De molen bleef gedurende een groot deel van de achttiende eeuw in bezit van de familie Booij, die de molen bleef verhuren. In 1759 kwam de molen in bezit van Jan Gerritsz. Kraay, die tot zijn dood in 1787 met De Appelboom bleef werken. Jan Kraay liet de molen verbouwen tot een dubbele oliemolen.
Na de dood van Jan Kraay werd de molen gekocht door de Westzaner burgemeester Willem Bruigom Tip. Deze burgemeester-koopman was reeds actief met de pelmolens Het Prinsenhof en De Jonge Dolfijn en de oliemolens De Jonge Ruige Neel en De Oude Ruige Neel. Hij werkte onder de firmanaam Relk & Tip. Op 1 juli 1813 kwam De Appelboom in handen van een van Tip’s zonen, Adriaan Tip. Later verwierf hij ook Het Prinsenhof van zijn vader en kocht hij de snuifmolen De Veldkat en de oliemolen De Roggebloem.
Tip werkte tot 1825 met De Appelboom. Op 29 januari van dat jaar liquideerde hij zijn zaken en werd de molen te koop aangeboden, als volgt beschreven, “een hechte en sterke olijmoolen met een berging voor 60 last zaad, 110 aam oly en 40000 koeken, met een erf van 10 roeden groot.” De molen werd voor Fl.1352,- gekocht door de Wormerveerder olieslager Cornelis Prins. Hoelang Prins met De Appelboom werkte is mij niet bekend.
Op 1 april 1856 werd de molen gekocht door de Westzaandammer burgemeester Hendrik Smit.
Hendrik Jan Smit begon in 1835 een handel in olie met de Westzaandammer oliemolen De Krab. Enkele jaren later breidde hij het molenbezit uit met de eveneens in Zaandam-West staande oliemolens De Olievos en De Wind. Ook werkte hij nog tijdelijk met de in Zaandam-Oost staande oliemolen De Oude Dekker.
Hendrik Smit werkte tot 1879 met de molens en trok zich toen terug uit deze handel. Kort hierna verhuisde hij naar Haarlem. De molens kwamen toen in bezit van zijn zoon Frederik Willem Smit, de burgemeester van Koog aan de Zaan. Frederik Smit ziet schijnbaar geen toekomst in de molens en doet ze in de verkoop. Zowel De Krab als De Appelboom werden toen gekocht door de Westzaners Pieter van ’t Kaar en Klaas IJff. Kort hierna richtten zij de firma Van ’t Kaar & IJff op, een onderneming die handelde in oliën en zaden. De Krab bleef in bedrijf als oliemolen. De Appelboom werd ingericht voor het vermalen van diverse foerage artikelen, hij zal hiervoor één of twee koppel maalstenen hebben gekregen. Op 29 mei 1880 werd de molen uit het Olieslagerscontract geschreven.
Toch ging het de firma Van ’t Kaar & IJff niet echt voor de wind. Al in 1884 werd De Krab verkocht en in 1885 werd De Appelboom ingericht als doppenmolen. In 1888 werd besloten om de firma Van ’t Kaar & IJff te liquideren. De molen werd toen verkocht aan Meindert Kamphuijs uit Westzaan, die de doppenmalerij voortzet.
Op 3 november 1893 raakte de molen door een mankement aan de doppensteen in brand. De molen kon ternauwernood worden behouden door de Westzaner brandweer. Kamphuijs was goed verzekerd en liet de schade herstellen. De Appelboom bleef tot 1896 in bedrijf en werd in april van dat jaar gesloopt. De molenschuren bleven staan en zijn later verdwenen.

Bronnen:
- “Duizend Zaanse molens” P. Boorsma 1968 blz. 225-226
- www.duizendzaansemolens.nl R. Couwenhoven
- “Zaanse molenbranden” R. Couwenhoven 2001 blz. 34
- “Gedenkboek van het olieslagerscontract” 1912
- “Het Olieslagerscontract” R. Couwenhoven 2002 blz. 50/ 105
F. Rol, Zaandijk.