Molen De Oranjeboom, Westzaan

geschiedenis

toestand

verdwenen

bouwjaar

1754

verdwenen

1941

gesloopt

geschiedenis

De voorbereidingen voor de bouw van De Oranjeboom startten in het jaar 1753. Op 20 oktober van dat jaar werd door Andries Holm het volgende verzoek gedaan aan de dijkgraaf en het hoogheemraadschap.
“Den 20e october 1753 is ingekoomen de navolgende requeste. Aan de edele agtbare heeren dijkgraaff en heemraden van de Schermeer geeft met verschuldigt respect te kennen Andries Holm woonende te Westzanen, dat hij suppliant welgenegen zoude zijn aan de Nauerdnadze vaart besuijden de Olijmoolen de Appelboom te stellen een tabaksmoolen, dag waar toen den suppliant een dray met een kaaij zoude moeten leggen, soo aan de binnen als buijten kant van de Dijk aan de voorsz. Nauwernadze vaart, eeven en in dier voegen als bij gezegde olijmoolen d’Appelboom is gelegt geworden, omme door een toegang te hebben tot ende aan de suppliants aldaar te stellen tabaksmoolen en alsoo den suppliant sulx niet dan een expres consent van Ued. Agtb. soude vermogen te doen, soo keerdt den suppliant sig ten deesen tot Ued. Agtb. ootmoedig versoekende dat Ued. Agtb. hem suppliant ’t leggen van voorsz. draij met een kaaij gelieven te permitteeren, en daar toe bij apostille dezes wel speciaal te qualificeeren ‘tWelk doende."
Andries Holm vroeg dus toestemming voor het slaan van een schoeiing en de aanleg van een gang naar de Nauernase Vaart. Kort hierna zou gestart worden met de bouw van de molen. De Oranjeboom werd gebouwd als snuifmolen, zijn naam kreeg hij door zijn twee buurmolens, De Appelboom en De Perenboom. De windbrief van de molen werd op 11 juli 1754 uitgereikt aan Andries Holm, die ook werkte met de snuifmolen De Buis. Op 8 juni van dat jaar had Holm de molen reeds tegen brand laten verzekeren in het zgn. “Vorff- en snuyfcontract”. De verzekerde waarde van de molen bedroeg Fl.1500,-. In 1761 deed Holm de molen over aan Gerrit Peereboom, deze werkte in ieder geval tot 1781 met De Oranjeboom. Vermoedelijk liet Peereboom de molen ook geschikt maken voor het vermalen van verfstoffen. Kort nadat hij de molen had gekocht liet hij de verzekerde waarde met Fl.300,- verhogen. Verder zijn er niet veel vroege gegevens over De Oranjeboom voorhanden.
Omstreeks 1850 werd De Oranjeboom gekocht door de Westzaner Cornelis Grootes. Na zijn overlijden in 1877 kwam de molen in bezit van zijn zoon Meiert Grootes. Hij zette het bedrijf van zijn vader voort. Naast het vermalen van verfstoffen, verwerkte Grootes ook specerijen met de molen. Verder werd De Oranjeboom gebruikt voor het vermalen van pleister ten behoeve van de ornamentenfabriek Grivanti in Amsterdam.
Meiert Grootes stierf in 1908. Zijn beide zoons Jacob en Cornelis Grootes namen toen de molen van hun vader over.
Op 15 oktober 1923 verloor De Oranjeboom tijdens het malen een roed. De schade aan de molen was gering, maar geld voor een nieuwe roed te steken ontbrak. Vanaf dat moment zou De Oranjeboom met één roed draaien.
Cornelis Grootes overleed in 1924, zijn broer zette de malerij voort.
In 1925 probeert de pas opgerichte Vereniging de Zaanse Molen in overleg te komen met Grootes, om gezamenlijk te proberen de molen weer een compleet uiterlijk te geven. Voor Jacob Grootes had dit echter geen prioriteit, hij vond het veel belangrijker dat er voldoende werk voor hem was, die roed zou dan vanzelf wel komen.
In deze periode werd er van alles en nog wat met de molen vermalen, waaronder cacaoafval en doppen.
Jacob Grootes werkte tot zijn dood in 1940 met De Oranjeboom. Zijn nazaten verkochten de molen toen aan de buurman, Molenaars Kindermeel, die in 1911 ten noorden van de molen een stenen fabriekspand hadden laten bouwen.
In februari 1941 werd de molen gesloopt. Het hout dat van de sloop afkomstig was verdween in de kachel. 1 koppel kantstenen werd later geplaatst in de in 1960 gerestaureerde verfmolen De Kat en doet als zodanig nog steeds dienst.

Bron:
- “de Zaende” 3e jaargang 1948 blz. 266
- “Drie eeuwen verf” Mr. Dirk Vis 1943 blz. 70-71
- “Historisch overzicht Ver. De Zaansche Molen” 1935 blz. 12
- “Vervolg historisch overzicht ver.de Zaansche Molen” 1950 blz. 39
- “Molens in de Zaanstreek in oude ansichten deel 2” T. Neuhaus 1987 blz. 81
- “Duizend Zaanse molens” P. Boorsma 1968 blz. 229
F. Rol, Zaandijk.