Molen De Veldkat, Westzaan

geschiedenis

toestand

verdwenen

bouwjaar

1748

verdwenen

1919

1916 onttakeld 1919 gesloopt

afkomstig van

Westzaan (De Veldkat)

geschiedenis

In de geschiedenis van deze molen zitten nogal wat onduidelijkheden. Het is goed mogelijk dat wat er hieronder geschreven staat, mogelijk enkele onjuistheden bevat. Nader onderzoek naar deze molen zal de oplossing bieden.

Zeer waarschijnlijk werd De Veldkat in het jaar 1748 gebouwd op het erf achter J.J. Allanstraat 441. Voor de bouw van de molen is vermoedelijk gebruik gemaakt van een gewezen hennepklopper, later lattenzager, die de naam De Veldkat droeg. Deze molen was gelegen in de Zuid van Westzaan in de omgeving van het buurthuis De Kwaker.
Op 18 januari 1745 werd deze Veldkat geveild, wat als volgt werd omschreven, “Een hegte houtzagers molen, sijnde seer bequaam tot het veer en Latte Zagen, genaamt de Veltkat, tot Westzanen, in 't Zuijdent, om voor primo meij bij de grond af weg te haalen.” Voor Fl.260,- werd de molen gekocht door Jan Bruijgom. Vreemd genoeg liet hij de molen niet slopen, ondanks het feit dat dit wel een vereiste was bij de verkoop.
In 1748 verkocht Jan Bruijgom De Veldkat aan Maarten Dirksz. Wit, deze liet de molen afbreken en plaatste hem achter zijn huis in de Noord van Westzaan. Aldaar werd De Veldkat ingericht als snuifmolen.
Echter op het erf waar de molen werd herbouwd had zeer waarschijnlijk al een molen gestaan.
Bij een landverkoop op 16 januari 1742 werd als belending genoemd, het erf waarop de molen De Oude Veldkat heeft gestaan. Eigenaren van het land waren de erfgenamen van Jan Claasz. Wit en Stijntje Jans. Meer gegevens over deze mogelijke voorganger ontbreken.
Op 26 juni 1771 werd de snuifmolen De Veldkat tegen brand verzekerd in het zogenaamde ‘Vorff- en snuyfcontract’. Deze brandverzekering was in 1739 opgericht in Zaandam bij notaris Leur en zoals de naam al doet vermoeden waren er bij deze verzekering voor het merendeel snuifmolens, tabakstampers en verfmolens verzekerd. De Veldkat werd op naam van de Weduwe Maarten Wit & Zonen verzekerd, de verzekerde waarde van de molen bedroeg Fl.1400,-. Tot welk jaar de familie Wit met De Veldkat bleef werken is niet bekend. In ieder geval stond de molen nog in 1781 op hun naam.
Later kwam De Veldkat in bezit van Cornelis Dekker. Hij verkocht de molen die toen nog steeds als snuifmolen en tabakstamper was ingericht, op 20 augustus 1807 voor Fl.1260,- aan de firma Jan IJff. Deze nieuwe eigenaar van de molen ging naast tabak ook schelpzand met De Veldkat verwerken. Jan IJff werkte maar kort met de molen en verkocht hem in 1809 aan Cornelis de Jager.
In 1823 kwam de molen voor Fl.2032,- in bezit van Jan Cornelisz. Bakker. Welke tak van industrie hij met de molen ging uitoefenen is niet echt duidelijk. Vermoedelijk bleef hij de molen aanvankelijk als snuif- en schelpzandmolen gebruiken, maar er wordt ook vermeld dat hij tevens was ingericht als mosterdmolen.
Het is bekend dat Jan Bakker De Veldkat later tot papiermolen liet verbouwen. Wanneer dat gebeurde is niet precies bekend. Vermoedelijk vond de verbouwing in 1844 plaats. In dat jaar werd de molen voor het eerst als papiermolen verzekerd.
Op 11 maart 1873 deed Jan Bakker de molen over aan zijn zoon Cornelis Bakker. Mogelijk stierf Cornelis Bakker kort na deze overdracht of had hij geen zin in de molen, want in 1874 kwam de molen op naam van zijn zoon Jan Cornelisz. Bakker te staan.
Bakker hield De Veldkat tot 1915 in bedrijf. Tot dat jaar werd er grauw papier met de molen geproduceerd, ook werd de opstal van de molen gebruikt als zakjesplakkerij en verder schijnt het dat er in de molen vermicelli, macaroni en griesmeel werd geproduceerd. In het laatstgenoemde jaar verhuisde Bakker zijn activiteiten naar een nieuw onderkomen aan de Nauernase Vaart. De Veldkat werd toen verkocht aan de firma Spreeuw en Slop. In 1916 lieten zij de molen onttakelen en werd er een zuiggasmotor geplaatst die voortaan voor de aandrijving zorgde. De papiermakerij was voorbij, voortaan werd er cacao afval gesorteerd en werden er doppen gemalen. Lang zouden deze activiteiten niet duren. Eind 1918 staakte de firma Spreeuw en Slop haar activiteiten in de molen. De restanten van De Veldkat verdwenen in januari 1919. De betonnen fundering van de gasmotor is nog steeds aanwezig.

De firma B.V. papierwarenfabriek Jan Bakker Cz. fuseerde in de jaren negentig van de vorige eeuw met de Westzaner firma Molenaar papier. Dit bedrijf is tot op heden nog aanwezig in Westzaan.

Bronnen:
- “Duizend Zaanse Molens” P. Boorsma 1968 blz. 228
- “250 Zaanse molens” R. Couwenhoven 2001 blz. 115-116
- “van Kluft tot Weel” A. Sol 1989 blz. 22
- “De papiermolens in de provincie Noord-Holland” H. Voorn 1960 blz. 466
- “Molens in de Zaanstreek in oude ansichten deel 1” T. Neuhaus 1987 blz. 114
- “Drie eeuwen verf” Mr. Dirk Vis 1943 blz. 66-71
- www.duizendzaansemolens.nl R. Couwenhoven
F. Rol, Zaandijk.