Molen De Groote Sint Jacob / De Sinter, Westzaan

geschiedenis

toestand

verdwenen

bouwjaar

1719

verdwenen

1922

verbrand

geschiedenis

De fraaie paltrok De Groote Sint Jacob werd gebouwd in het jaar 1719. De windbrief werd op 25 juli 1719 verstrekt, de molen werd in 1719 gangbaar en het windgeld bedroeg 8 ponden (ORA 1652 fo. 70). Mogelijk werd de molen vernoemd naar zijn eigenaar. Het verpondingsnr. was eerst 124 en later 118, de getaxeerde huur bedroeg ƒ 160 (Alg. Rijksarch. 7451).

In 1722 werd er een regeling opgesteld betreffende recht van overpad t.b.v. de nieuw gebouwde paltrok De Palmboom, die pal ten oosten van De Groote Sint Jacob was verrezen. Hierin was de volgende tekst opgenomen, “Het is verboden met een brandende pijp over de werf van de Groote Sint Jacob te gaan.” De zagers van De Palmboom moesten hun pijp dus doven voordat zij naar de molen konden.

Op 28 juli 1731 werd bij de Westzaner notaris Jongewaard een brandcontract opgericht. De molens die hierin werden verzekerd waren houtzaagmolens, zij stonden allen in de Zuid van Westzaan en aan de westkant van de Zuiderwatering van Zaandam-West. Op 28 juli 1731 werd de molen op naam van Jacob de Groot ingeschreven in het verzekeringscontract, "verzekerd bedrag f. 21 x 100". "loopt tot de ontbinding op 14 Sept. 1748. W.g. Dirk de Groot voor zijn moeder" (R.A.Hlm. Not. Arch. 5437 fo. 59).

Op 4 maart 1756 verklaarde Neeltje Cornelis Visser wed. Jacob de Groot verkocht te hebben aan Dirk Jacobsz Groot de houtzaagmolen De Groote St. Jacob c.a. met het land van de weg af tot de Gouw toe. Koopsom ƒ 1500 plus windpacht £ 8:-- = ƒ 200. 40e penning ƒ 42,10 plus 1/10 verh. ƒ 4,05 (R.A.Hlm. Recht. Arch. nr. 1604 fo. 186).

De Sint Jacob werd op 7 okt. 1819 door notaris Smit voor ƒ 2500 getransporteerd van Dirk de Groot naar Louis Robert.
De Sint Jacob werd op 26 sept. 1834 door notaris Van Schermbeek getransporteerd van Louis Robert naar Odilius Alydius Josephus Robert en Paulus Josephus Robert.
Wegens scheiding werd in 1837 Odilius Alydius Josephus Robert de alleen-eigenaar (Register van 19e-eeuwse molentransporten, door Corn. van de Stadt Willemsz, blz. 419).

De Groote St. Jacob werd op 1 mei 1877 door notaris mr. Meindert Donker uitgeschreven uit een op 24 dec. 1733 opgericht verzekeringscontract voor papier- en andere molens. De molen stond toen op naam van Louis Robert & Zonen te Utrecht. De enige firmant Odelius Alijdes Josephus Robert was blijkens een acte van 26 juni 1877 overleden (R.A.Hlm. Not.Arch.).

De Sint Jacob werd op 2 mei 1877 door notaris Borret voor ƒ 12.000 (= samen met De Karseboom) getransporteerd van O.A.J. Robert naar Albert de Lange. (Register van 19e-eeuwse molentransporten, door Corn. van de Stadt Willemsz, blz. 419).

Nieuwe Purmerender Courant, 25 aug. 1898:
"De houtzaagmolen 'de Groote St. Jacob', staande te Westzaan, behoorende aan den heer Broeksmit te Schiedam, is zoodanig door den bliksem getroffen, zonder brand te veroorzaken, dat men vreest, dat herstel niet mogelijk zal zijn."

Veel meer gegevens over de geschiedenis van De Groote Sint Jacob zijn er niet voorhanden. De laatste eigenaar van de molen was G. Havik. Na zijn overlijden kwam de molen tot stilstand. Op elke luifel van De Sinter stond een extra makelaar.

In 1921 werden er plannen gemaakt om De Groote Sint Jacob af te breken en te verplaatsen naar het Nederlands Openluchtmuseum in Arnhem. De plannen mochten helaas niet doorgaan, want op 21 oktober 1922 raakte de molen, vermoedelijk door zaagselbroei, in brand en werd hij volledig verwoest.
De Zaanlander, 28 okt. 1922:
""De Sinter" te Westzaan verbrand.
we -- De "Sinter" verdwenen. Zaterdagmorgen dezer, ongeveer 3 uur ontstond brand in de houtzaagmolen "De St. Jacob", algemeen genoemd "De Sinter", van de erven G. Havik te Westzaan.
De Zuidermotorspuit rukte spoedig uit, doch kon, door de ontoegankelijkheid van het terrein, niet onmiddellijk water geven. De kans op blusschen was trouwens zeer gering; de brand, die naar men vermoedt, ontstaan is door het broeien van zaagsel, greep snel om zich heen, zoodat van den molen na een paar uur niets meer over was dan een hoop brandhout.
Een zeldzame molen is hiermede weer verdwenen. De St. Jacob was een z.g. "onderkruier" (paltrokmodel), die dateerde uit het begin der 18e eeuw. Vorig jaar werd deze molen o.a. nog genoemd in verband met de plannen voor oprichting van een openlucht-museum.
Bij dezen brand bleek, dat het weksysteem voor onze Vrijw. Brandweer nog niet werkte, zooals dat gewenscht is. Slecht enkele signalen zijn met een brandhoorn gegeven. Aan het Noordeinde van onze gemeente is absoluut geen alarm geblazen. We hopen, dat de personen, die aangewezen zijn om de brandhoorns te blazen nog eens terdege op hun plicht worden gewezen om zoodra mogelijk het alarmsignaal te geven, en door het geheele dorp te blazen, en niet, zooals thans gebeurd is, slechts tot een bepaalde wijk. Gelukkig wat dit niet van invloed, aangezien de molen toch niet te behouden bleek, doch in een ander geval zou het niet doorgeven van het alarm en als gevolg het niet uitrukken van een der spuiten ernstige gevolgen kunnen met zich sleepen."

Met het verdwijnen van De Groote Sint Jacob resteerden er nog slechts drie paltrokmolens in de Zaanstreek. Zij stonden alle te Zaandam, nl. De Held Jozua, De Pet en De Gekroonde Poelenburg.

Bronnen o.a.:
- “Duizend Zaanse molens” P. Boorsma 1968 blz. 219
- “Zaanse molenbranden” R. Couwenhoven 2001 blz. 14-18
- “Westzaan in oude ansichten deel 3” A. Sol 1982 blz. 25
- “Zaansche windmolens” P. Boorsma 1939 blz. 51
- archief Nico Heermans, Stichting Historisch Bezit Nico Heermans. Historische Vereniging Westzaan, Jan Bijleveld, 20 jan. 2022.