Molen Broek en Lage Biezen, Broekse-, Hoekse- of Grote Molen (3e), IJsselstein

IJsselstein, Utrecht
v

korte karakteristiek

naam
Broek en Lage Biezen, Broekse-, Hoekse- of Grote Molen (3e)
modeltype
Kantige molen, grondzeiler
functie
poldermolen
bouwjaar
verdwenen
toestand
restant
Toon op Google Maps met andere molens in de buurt  
Toon op Google Maps met andere molens in de buurt
Ten Bruggencate-nr.
01074 a
oude dbnr.
V1075
Meest recente aanpassing
| Algehele revisie gegevens
media-bestand
Molen 01074 a Broek en Lage Biezen, Broekse-, Hoekse- of Grote Molen (3e) (IJsselstein)
Foto: n.n., 1910 met molenaar Teunis Timmer en zijn gezin (coll. NSR)

locatie

plaats
IJsselstein
plaatsaanduiding
Heeswijkse Kade
gemeente
IJsselstein, Utrecht
plaats(en) voorheen
buurtschap Knollemanshoek
streek
Lopikerwaard
kadastrale aanduiding 1811-1832
IJsselstein A (1) 7 Polder den Agterbroek en Merlo
geo positie
X: 127500, Y: 450880
N: 52.04556, O: 4.98634

constructie

modeltype
Kantige molen, grondzeiler
krachtbron
wind
functie
romp
achtkante bovenkruier
versieringen

Een sluitsteen is nog aanwezig boven de waterloop:


A. VAN DEN HOOGEN
HEEFT DEN EERSTEN
STEEN GELEGT OP DATUM
10 DECEMBER 1801

plaats bediening
grondzeiler
bediening kruiwerk
plaats kruiwerk
bovenkruier
afbeelding van onze ondersteuners

geschiedenis

toestand
restant
bouwjaar
herbouwd
verdwenen
deels gesloopt
geschiedenis

De Hoekse Watermolen ook wel De Watermolen van Knollemanshoek stond aan de Knollenmanshoek. Bekend is dat in 1656 een nieuwe wipmolen werd gebouwd, omdat de oude molen versleten was.

1774: In 1774 kwamen er problemen met de opvoer van het polderwater, de IJssel verlandde en het water kwam dikwijls 2 voet boven de molen uit. Jan Blanken, een Goudse molenmaker, werd erbij geroepen en zijn diagnose luidde: de wieken vergroten en het hekwerk van de molenroeden verbreden, waardoor met bredere zeilen meer trekkracht mogelijk is en daardoor weer een hogere wateropbrengst. Kosten: ƒ 750. 

1801: In 1801 sloeg de bliksem in en werd de molen in de as gelegd. Maar het watermalen moest doorgaan dus bouwde Jacob Fluyt op de molenplaats een nieuwe watermolen voor ƒ 15.800. Dit keer een grote achtkante bovenkruier, flink aan de maat en voorzien van een groot scheprad. Bij veel wind kon deze nieuwe Hoekse Watermolen enorm veel water verzetten. 

09-09-1801: Utrechtsche courant

Kameraars en Heemraaden van de Polder het Broek onder den Schout-Ampte van Ysselstein, zullen op Vrijdag den 18. September 1801 des voormiddags ten elf uuren , op den Stadhuise te Ysselslein , publicq aan de minstaanneemende Aanbesteede het zetten van een nieuw AGTKANTE SCHEPRAD WINDWATERMOOLEN, in de Polder het Broek, tet plaatsen alwaar de afgebrande Molen gedaan heeft, en dat op Bestek en Conditien, agt dagen voor en op de Aanbesteedinge in de Herbergen de der St. Joris en de Vergulde Klok, te Ysselslein , voor een ieder te leesen ,en zynde de Teekening van dezelve Moolen ten Huize van den Burger Jan van de Does, Gaardermeester van voorsz. Polder, woonende in de Benschopper - Straat te Ysselslein , voort ieder te zien.

1884: Mogelijk was er al in 1884 een gemaal in de gesloopte Hoekse Molen, die dan waarschijnlijk in 1924 overging op elektrische aandrijving. De molen bemaalde samen met nog twee molens de polder Broek, Neder Oudland en Lage Biezen op de Hollandse IJssel via de Hoekse Molenvliet. Ook deze drie molens verloren in 1924 hun functie na de in gebruikname van het gemaal. 
Molenaar op de Hoekse Molen was: Willem van Jaarsveld, en later als machinist op het elektrisch gemaal Arie van Jaarsveld.
Bron: Notulen van de Waterschappen onder IJsselstein.

1924: Teunis Timmer was de laatste molenaar die de molen bemaalde, in 1924 werd de molen buiten werking gesteld. Het zal hem aan het hart zijn gegaan toen een brommende motor met pomp de taak overnam van de Hoekse Watermolen (Bas van den Hoogen (www.dsij.nl). 

In 1924 werd de molen kort na de ingebruikname van het gemaal gesloopt.

nog waarneembaar

Sluitsteen in de waterloop nog aanwezig.

aanvullingen

trivia

De molen stond aan de westgrens van de polder en maalde uit door de Hoekse Molenvliet naar de IJssel.

De Lopikerwaard wordt nu droog gehouden met behulp van vier gemalen:
De Koekoek in Lopik, de Pleyt tussen Montfoort en Oudewater, De Keulevaart bij Haastrecht en De Hoekse Molen. Deze computergestuurde gemalen functioneren volledig automatisch. Zij staan via een telemetriesysteem in verbinding met het Waterschapskantoor in Houten.
Voor de start van de ruilverkaveling in de Lopikerwaard in 1979 werd het waterpeil gereguleerd door vijftien gemalen. Deze gemalen met een geringe bemalingsdiepte waren aan vervanging toe. Het gemaal De Hoekse Molen is in 1987 gereed gekomen. Het reguleert de waterhuishouding in het noordoostelijk deel van de Lopikerwaard. Hiertoe pomt het gemaal het water 2,65 m omhoog uit de laaggelegen polder naar de Hollandse IJssel.
Bas van den Hoogen (www.dsij.nl).

Op de foto rechtsboven: Voor de molen het molenaarsgezin van de molenaar Teunis Timmer.

Afbeeldingen van T. van Berkel:
a. Waterloop Broeksche Molen na restauratie juni 2009.
b. Het achtkant. Foto genomen vanaf de gerestaureerde waterloop in de richting van de Achtersloot.
c. Plaquette restauratie fundering juni 2009 Jurrien Monumenten Onderhoud.

Jan Blok is naar mijn mening de laatste machinist op deze molen geweest. In de oorlog heeft hij enkele jaren een Joods echtpaar onderdak verleend onder de vloer in de ruimte naast de machinekamer. De ingang van de schuilplaats zat in het aanrechtkastje. Als alarm had hij twee honden, een grote herdershond en enkele ganzen. Zodra de hond aansloeg moesten de onderduikers de schuilkelder in. Na de oorlog is er een boom voor hem in Israël geplant.
Cees Timmerman, 30 mei 2019.

NB.
Dit betrof mijn ouders! Niet alleen is er door hen een boom ter ere van mijn "Oome Jan" geplaatst, hij werd ook door hen voorgedragen en later onderscheiden door Yad Vashem (World Holocaust Remembrence Center).
Robert J. Bob Visser, 26 mei 2020.

NB. Jan Blok zou dan nog in het molenrestant gewoond hebben, waaruit valt af te leiden dat de onderbouw er toen nog stond. Wanneer die is afgebroken is nog niet duidelijk. Arie Jaarsveld was in 1924 aangesteld op het nieuwe gemaal, omdat het oude gemaal in de Hoeksche molen vanaf toen niet meer in gebruik was.