Molen De Tweeling / De Tweelingen, Westzaan

geschiedenis

toestand

verdwenen

bouwjaar

1823

verdwenen

1934

1933 onttakeld 1934 verbrand

geschiedenis

De grote houtzaagmolen De Tweeling werd in 1823 nieuw gebouwd voor de Westzaner houthandelaar Jacob Kruijt. Kruijt was sinds het jaar 1812 actief in de houtzagerij met de Westzaner balkenzager De Blauwe Kuiper. Het ging Kruijt schijnbaar voor de wind en in 1823 dus breidde hij de zaken uit met de bouw van een nieuwe molen, De Tweeling. De Tweeling was een grote zwaargebouwde bovenkruier waarvan het achtkant met overnaadse planken bekleed was. De eerste steen voor de molen werd gelegd door de kinderen van Jacob Kruijt, de tweelingen Pieter en Grietje. Dit tafereel werd vastgelegd op het naambord van de molen. Twee jaar na de bouw van De Tweeling liet Kruijt nog een molen bouwen, dit was De Kruidberg. Deze molen was een kopie van De Tweeling.

Enkele jaren na de bouw kreeg de molen problemen aan zijn fundering. Bij de bouw van de molen waren er te korte heipalen gebruikt, zodat de molen begon te verzakken. Dit alles veroorzaakte een zeer kostbare reparatie.

Jacob Kruijt bleef tot 1840 met zijn drie molens werken, daarna trok hij zich terug uit de zaken en werd opgevolgd door zijn zoon Cornelis Kruijt.

Op 28 januari 1847 werd de Zuid van Westzaan geteisterd door een storm met een orkaankracht. Jan Jacobsz. Honig uit Zaandijk maakte over deze storm de volgende aantekening en noteerde de schade aan de molens.
“Een orkaan of windhoos teisterde op den 28sten januari van het jaar 1847 o.a. de volgende molens op het Zuideind van Westzaan: De Tweeling van Jan Kruyt; 1 roed; ’t Kind van Weelde van C. Dekker & Co: 2 roeden; De Huismusch van A. de Lange & Zonen: 1 zeil; De Groene Jager van A. Buys: 4 end hekkens, 1 draaihoofd en wijfelaar; Het Vliegend Hart van A. Buys: 3½ end hekken, 1 gang kammen; De Jonge Dekker van A. de Lange & Zonen: roed, as, luitens; De Kruidberg van C. Kruyt: 1½ end hekkens; De Oude Visser van A. de Lange & Zonen: 1 roed, 1 end hekkens, 2 gang kammen (met begin van brand); Het Witte Schaap van J. Dekker Gz.: 1½ end hekkens; De Kapol (watermolen): 1 roed; De Blauwe Kuiper van J. Kruyt: 1 end hekkens; De Witte Troffel van J. Huysinga: 1½ end hekkens, eenige kammen en de roed gespleten; De Kerseboom van Louis Robert te Utrecht: eenige hekkens; De Veldmuis of Kikkert: 4 zeilen geheel weg. Deze molen evenals de Kruitberg hebben een geruimen tijd linksom gemalen.”
In vergelijking met andere eigenaren, kwam de firma Kruijt er nog genadig af.

Hoelang Cornelis Kruijt met de molen die door zijn vader was gebouwd bleef werken is mij niet bekend.
In 1876 kwam De Tweeling in handen van J. Brand. Op 16 augustus 1880 raakte het naastgelegen woonhuis met een molenschuur in brand. Even werd gevreesd dat het vuur ook naar de molen zou overslaan, maar door krachtig optreden van de Zaandammer brandweer kon erger worden voorkomen. Het woonhuis en houtschuur brandden echter tot de grond toe af.

Op 30 juli 1891 werd de molen door de bliksem raak geslagen, hierbij werd een roed gespleten. Brand bleef tot omstreeks de eeuwwisseling met De Tweeling zagen, daarna kwam de molen weer in andere handen. Uit overlevering weet ik dat er op de molen, in de 1920-er jaren een roodharige Fries houtzager was die 's ochtends niet te genieten was voordat hij zijn borrel had gekregen. Deze Fries was Johannes van der Pol, geboren te Heerenveen op 8 oktober 1857 en overleden te Heerenveen op 1 mei 1937.

De laatste eigenaar van De Tweeling was de Zaandammer houthandelaar J.G. Klomp. Hij liet omstreeks 1930 een elektromotor in de molen plaatsen en zegde daarmee de windkracht vaarwel. Vanaf toen stond De Tweeling stil met zijn wiekenkruis op het zuiden.

In januari 1933 vroeg J. Klomp een sloopvergunning aan. De gemeente Westzaan, vereniging De Zaansche Molen en vereniging De Hollandsche Molen tekenden hiertegen bezwaar aan. Dit bezwaar werd door de overheid van de hand gewezen, waarna de toenmalige minister van OKW een sloopvergunning verleende. In november 1933 verloor De Tweeling zijn wiekenkruis, staart en stelling. Lang zou de molen zo niet blijven staan. Op zaterdagochtend 24 november 1934 legde een felle brand de restanten van De Tweeling in de as.

Bronnen:
- “Duizend Zaanse Molens” P. Boorsma 1968 blz. 223
- “Zaanse Windmolens” P. Boorsma 1939 blz. 207-208
- “de Zaende” 3e jaargang 1948 blz. 147
- www.duizendzaansemolens.nl R. Couwenhoven
- “Molens in de Zaanstreek in oude ansichten deel 2” T. Neuhaus 1987 blz. 92
- “Historisch overzicht ver.de Zaansche Molen” 1935 blz. 46/ 52
- “Zaanse molenbranden” R. Couwenhoven 2001 blz. 52-53
- "De molens van Amsterdam", G.J. Honig, 1929, blz. 129.
F. Rol, Zaandijk