coll. DVM
van Bussel wieksysteem, op de binnenroe Ten-Have-remkleppen
oorspronkelijk houten roeden
oorspronkelijk een houten as
vanaf ca 1949 een gietijzeren as
rond 1811-1832: Jan Albert Wansink, molenaar
1805: eigendom van de familie Wansink
De molen kwam later door vererving in handen van Christiaan August Müller.
Deze molen, een achtkante bovenkruier met stelling werd gebouwd in 1798. De onderbouw was van steen, twee zolders, een houten tussenachtkant, rietgedekt bovenachtkant en een eveneens rietgedekte kap.
De molen werd in 1805 samen met een boerderij voor ƒ 21.600 gekocht door de Holter winkeliersfamilie Wansink. Door vererving en huwelijk kwam de molen in de Look in handen van Christiaan August Müller.
Henk van der Kaay, 6 okt. 2012.
Oorspronkelijk had de slanke molen een houten as en houten roeden, die oud-Hollands opgehekt waren.
In 1942 was er een ruwoliemotor aanwezig en had de molen nog een houten as en roeden. Het korenmaalbedrijf was verlopen, de molen was buiten bedrijf maar nog wel in goede staat, er was een houtzagerij gevestigd.
In 1949 werd de molen hersteld en voorzien van Van Bussel stroomlijnwieken met op de binnenroe Ten het Ten Have remkleppen. Ook werd de houten as vervangen door een gietijzeren.
Enkele stenen bedrijfsgebouwen werden in de nabijheid van de molen gebouwd. De molen stond buiten de bebouwde kom aan de Rijsserweg, te midden van de korenvelden.
De molen verbrandde zaterdagavond 17/18 juni 1961, was toen eigendom van C.A. Müller & Zn.
19-06-1961: Twentsch dagblad Tubantia
Anderhalve eeuw oude molen door brand verwoest Schade geraamd op twee ton
De mooi gelegen oude korenmolen in de Look aan de Rijssenseweg te Holten en toebehorende aan de fa. C. A. Müller en Zoon, aldaar, is zaterdagavond bijna geheel door brand verwoest. De onderbouw, het aangrenzende pakhuis en nevengebouwen, met daarbij een metalen silo, zijn door het krachtig optreden van de Holtense brandweer, die het vuur met tal van stralen op de waterleiding en met de nevelbluswagen bestreed, behouden gebleven. Een, door overvliegende stukken brandend riet, ontstaan begin van brand op het dak van de schuur van de in de onmiddellijke nabijheid staande boerderij van de heer H. Durberg, kon nog juist geblust worden. De schade door de brand onstaan wordt geschat op ten minste twee ton. Behalve de molen, zijn o.m. 13 elektromotoren, 2 hamermolens en 1 puntmachine verloren gegaan. Bovendien hebben de meel- en graanvoorraden in het pakhuis belangrijke waterschade opgelopen.
Oorzaak
De oorzaak van de brand moet vermoedelijk worden toegeschreven aan kortsluiting. Een van de, zich zelf bij defecten uitschakelende, elektro motoren op de hoogste verdieping was donderdag warm gelopen. Vrijdag hebben twee monteurs nog tot na middernacht boven in de molen gewerkt om een nieuwe electromotor te plaatsen. Zaterdag is men nog betrekkelijk kort voor de brand in de molen geweest, zonder dat ook maar enig onraad werd bespeurd. Normaal werd zaterdagsavonds de elektrische stroom altijd uitgeschakeld. Deze keer had men dat niet gedaan, omdat verwacht werd, dat melkrijders van de zuivelfabriek nog meel en voederproducten zouden meenemen. Omstreeks acht uur sloegen de vlammen plotseling naar buiten, en wel van de 2de tot de 4de verdieping, langs de zijde waar de elektrische geleidingen waren aangebracht. De molen was een zogenaamde achtkanter met hoge stelling. Snel verloop Omstreeks 8 uur ’s avonds ontdekten omwonenden en voorbijgangers, dat er rook aan de bovenzijde van de molen door het rieten dek naar buiten kwam. Op hetzelfde moment sloegen de vlammen reeds uit de kap en stond de gehele molen ineen oogwenk in lichtelaaie De brandweer was in korte Uid ter plaatse maar tegen de vuurzee. die een enorme hitte verspreidde. kon zij weinig beginnen. Doordat één roede met kettingen aan de stelling was vastgelegd, konden de wieken niet beginnen te draaien, zoals dat met brandende molens zo dikwijls het geval is. Het was echter duidelijk, dat het sterke, maar door het vuur aangetaste, geraamte van de molen de zware last van de as met de wieken niet lang meer zou kunnen dragen en ruim een uur, nadat de brand was uitgebroken stortten zij dan ook met een enorm geraas naar beneden, zonder aan het onderliggende gebouw grote schade te veroorzaken. Deze grote uitslaande brand aan de drukke verkeerseweg trok grote belangstelling, mede door de vele vakantiegangers, die momenteel reeds in Holten vertoeven. Bijna het gehele politie korps was in de weer om het verkeer ter plaatse te regelen.
De molen, die dateert uit het jaar 1798. werd in dat jaar gesticht door de heer D. J. Wansink, de vader van de drie gebroeders Wansink, die vanaf de tachtiger jaren der vorige eeuw een belangrijke rol gespeeld hebben in het economisch leven van Holten. Bij het overlijden van de heer D. J. Wansink DJzn is de molen in eigendom overgegaan op diens schoonzoon, de heer C. A. Müller. De molen is in 1949 o.a. met steun van de overheid geheel gerestaureerd, waarvan de kosten toen bijna f 10.000 bedragen hebben. Van de vier windmolens die Holten bezat is er nu maar een meer overgebleven nl. de molen van de Coöp. Aanen Verkoopvereniging „Holten” te Dijkerhoek. De andere, zeer fraai gelegen molen van de fa. Gebr. Wansink op de Belt is in het laatste oorlogsjaar door mortiervuur van de Canadezen verloren gegaan. Door deze brand is Holten een belangrijk landschappelijk monument armer geworden. Dat is zeer jammer, want molens worden na hun verwoesting niet meer ongebouwd. De eigenaar, de heer Müller, heeft destrijds uit bedrijfseconomische overwegingen in plaats van de restauratie van de korenmolen ’n hoge silo willen bouwen, hetgeen van overheidswege met het oog op het behoud van het landschappelijk schoon, niet kon worden worden toegestaan. Hij heeft zich in zijn bedrijfsvoering door andere vormen voor zijn bedrijfsgebouwen te kiezen belangrijke beperkingen moeten opleggen. Wat er nu op de plaats van de molen zal verrijzen is uiteraard nog niet bekend.
De brandende molen, even voor de wieken naar beneden kwamen
Bron: archief Ten Bruggencate.
Bron: "Het Zaagblad", Vereniging Vrienden van de Bolwerksmolen, 1989-19, Lammert van Beek.
Red.: JNVN
De molen werd gebouwd in 1899 [bron onbekend, van een herbouw is ons niets bekend. Red.].
Speurtocht van Wim Gé Warnaar naar de afgebeelde Canadese militairen op de onderste foto
Dat de( toenmalige) website van Beverol uit alle hoeken van de wereld bekeken wordt is afgelopen maand gebleken door de ontvangst van 2 e-mails uit verschillende continenten met een vraag over Beverol. In één week kwam onafhankelijk van elkaar uit Zuid-Afrika en Japan de vraag binnen of wij de afgebeelde foto konden thuisbrengen. Erop stond een colonne soldaten in oorlogstijd, juist een molen passerend met daarvoor een emaille Beverol bord - het enige houvast voor de zoekers van overzee.
Door het internet af te speuren en door de hulp van diverse mensen binnen het Molenaarsgilde in Nederland zijn we op het juiste spoor gekomen. Het blijkt te gaan om een foto die in 1945 is gemaakt in de nadagen van de oorlog, om precies te zijn op 9 april 1945. Het zou gaan om Canadese infanterie van het regiment van Maisonneuve, op doortocht van Holten naar Rijssen onder leiding van Lt. D. Guravitch. Een van de afgebeelde militairen heeft enkele weken later in Holten het leven verloren door een ongeluk met een landmijn. Ter zijner ere bestaat/bestond er een aparte website.
Het tweede spoor is gelopen via enkele molenliefhebbers. De Vereniging De Hollandse Molen ( http://www.molens.nl ) en het Centrum voor Molinologie hebben onze vraag geplaatst op hun site en daar heeft een van hun leden ons doorverwezen naar de site van verdwenen molens in Nederland. En wat bleek: daar staat dezelfde molen afgebeeld met hetzelfde plaatje eronder, alleen vertelde de geschiedenis dat het hier weliswaar ging om een stellingmolen aan de Rijssenseweg in de gemeente Holten (Overijssel) maar dat de afgebeelde militairen behoorden tot een eenheid van de North Nova Scotia Highlanders. De foto zou genomen zijn op 8 april 1945. Welke eenheid het precies geweest is weten we dus niet, wel dat het bevrijders waren en ik heb nog wel een bericht aan Canada gestuurd of er nog mensen van deze lichting bevrijders in leven zijn. Overigens ligt de eerder genoemde omgekomen soldaat Despars begraven op het oorlogskerkhof in Holten, een van de grote Canadese oorlogsbegraafplaatsen. Waar ik in mijn Canadese speurtocht ook nog op gestuit ben is de oprichting van een 'Friendship Windmill' in Ottawa om de bevrijders te gedenken - ook een bezoek waard.
De molen van Holten zou overigens op 17 juni 1961 door brand verloren zijn gegaan zo heb ik gelezen op een site, maar via de molenaars van 'De Goorse Braakmolen' heb ik begrepen dat de molen zou zijn afgebroken (wellicht na de brand). Hij stond aan de Rijssenseweg ter hoogte van 'de dikke steen', een lokaal begrip. Bij de oudheidkamer van Holten is nog meer documentatie en foto-materiaal verkrijgbaar. Ze hebben overigens zelf ook een mooie molen daar in Goor, De Braakmolen
De laatste informatiebron die ik aan wil halen is de organisatie 'Welcome Again Veterans Holten' waarin de voorzitter nog wat aanvullende details geeft. De foto is 's morgens genomen en de troepen marcheerden van Holten naar Rijssen. Het gebied staat bekend als het Twenhaarsveld. De Canadese troepen van het Regiment van Maisonneuve werden ondersteund door het A-squadron van Fort Garry Horse. De molen van de familie Müller had ook een naam en wel "De Looker Mölle".
In eerste instantie dacht ik te maken te hebben met oud-strijders of familie die in een oud familiealbum de foto waren tegengekomen maar de Zuid-Afrikaan was vooral geïnteresseerd in de molen - de man uit Japan bleek een 2e generatie Nederlander te zijn die thans voor zijn werkgever (het Amerikaanse leger) in Japan gestationeerd was en in de oude archieven deze foto was tegengekomen.
De speurtocht was dus niet helemaal vergeefs want de vragenstellers waren blij met het resultaat. En bij mij heeft het de ogen geopend als je ziet hoeveel molens er in de laatste eeuw verloren zijn gegaan. Ik heb een tijdje in de USA geleefd met een agrarisch uitwisselingsprogramma en dan word je wel eens moe van alle gepraat over die molens enzovoort. Want Nederland heeft nog zoveel andere kanten zeg je dan al gauw. Maar het blijven wel heel interessante bouwwerken als je je erin verdiept en er komt weer meer vraag naar het gebruik van windenergie. Het aantal is in 3 eeuwen geslonken van ruim 10.000 tot nu een 1155 die nog kunnen draaien. En daar moeten we dus heel zuinig op zijn.
Tekst: Wim Gé Warnaar.
foto coll. DVM
foto coll. DVM