Molen Amstelveensche of Middelpolder, Bankrasmolen / Pancrassermolen / No. 1, Amstelveen

Amstelveen, Noord-Holland
v

korte karakteristiek

naam
Amstelveensche of Middelpolder, Bankrasmolen / Pancrassermolen / No. 1
modeltype
Kantige molen, grondzeiler
functie
poldermolen
bouwjaar
verdwenen
toestand
verdwenen
Toon op Google Maps met andere molens in de buurt  
Toon op Google Maps met andere molens in de buurt
Ten Bruggencate-nr.
00995 b
oude dbnr.
V1656
Meest recente aanpassing
media-bestand
Molen 00995 b Amstelveensche of Middelpolder, Bankrasmolen / Pancrassermolen / No. 1 (Amstelveen)

deel van ansichtkaart, serie 42 nr 2, coll DVM

locatie

plaats
Amstelveen
plaatsaanduiding
Bankraspad 1
gemeente
Amstelveen, Noord-Holland
streek
Amstelland
kadastrale aanduiding 1811-1832
Nieuwer-Amstel I (2) 498 De Middel Polder
geo positie
X: 121501, Y: 479245
N: 52.30016, O: 4.89610

constructie

modeltype
Kantige molen, grondzeiler
krachtbron
wind
functie
romp
achtkante bovenkruier
inrichting

scheprad
vijzel 1,80 m Ø (1857)

versieringen

In deze molen was een gedenksteen aanwezig waarop stond te lezen:

29 augustus 1857,
'de eerste steen gelegd door
Marie Andre Strengman,
eenigen zoon van den sectretaris
penningmeester Wilhelmus Strengman.'

plaats bediening
grondzeiler
bediening kruiwerk
buitenkruier
plaats kruiwerk
bovenkruier
vlucht
25,50 m
afbeelding van onze ondersteuners

geschiedenis

toestand
verdwenen
bouwjaar
1857 vernieuwd ? (*)
verdwenen
1901 bovenbouw gesloopt 1991 restant gesloopt
geschiedenis

De Amstelveense- of Middelpolder werd vanaf ca. 1640 door twee molens bemalen. Deze molens maalden uit op de Amstel. Ze hadden beiden een vlucht van 25,5 m.

Aangezien de zuidelijke molen rond 1855 fundamentele problemen begon te vertonen werd besloten de maalinrichting te vervangen (*).
Algemeen Handelsblad, 20 mei 1857:
"Op Zaturdag den 16den Junij 1857, des voormiddags ten 11 ure, zal ... worden overgegaan tot de PUBLIEKE AANBESTEDING van:
Het Amoveeren van den SCHEPRAD-WATERMOLEN des gemelden Polders, staande nabij het Pancrasmeertje, en het in de plaats daarvan weder opbouwen van eenen WIND-VIJZELMOLEN, alsmede het reconstrueren van het DUIKERSLUISJE, gelegen in den Amsteldijk, vóór den Molenvliet, aldaar. ..."
"Gisteren werd te Ansterdam, in het lokaal de Beerebijt, publiek aanbesteed: ... Aannemer hiervan is geworden de heer A. Rutgers, te Ouderkerk a/d. Amstel, voor de som van ƒ 19.600."
De operatie waarbij de molen werd vervijzeld kostte ƒ 9500 uit het slikgeldfonds en ƒ 1391,92 uit de polderkas. In 1858 kwam de molen in gebruik.

Het Pancrassermeer wed in 1876 bedijkt. Voor de vervening en droogmaking vanaf 1880 werd een stoomgemaal gebouwd, terwijl het bovenland bemalen bleef worden door de beide molens. De noordelijke molen werd in 1883 toch voor afbraak verkocht. De zuidelijke molen die aan het vroegere Bancrassermeer nabij Ouderkerk/Bankraspad stond, diende (als reserve) voor de bemaling van de bovenlanden.

In 1899 viel het besluit tot sloop van de molen. Er volgde echter een natte herfst, en de molen werd toch weer volop ingezet. De stoommachine bleek niet aan de verwachtingen te voldoen en werd vervangen door een ander mechanisch systeem.

Op 22 oktober 1901 werd "De Molenwerf, met het daarop staande gedeelte van den Watermolen, twee perceelen Kade, den Vóórwaterloop en den achter den Molen gelegen Watervliet, alles staande en gelegen in den Middelpolder, aan den Amsteldijk nabij Ouderkerk" door het polderbestuur geveild. Uit de formulering blijkt dat de molen toen al gedeeltelijk gesloopt was. De verkoop bracht ƒ 3000 op.
Het stenen onderstuk bleef staan, en werd tot op de fundering blootgegraven, zodat het veel hoger lijkt dan vroeger. De op de foto's van Grund zichtbare spaarbogen bevonden zich oorspronkelijk dus onder het niveau van de molenwerf, ongeveer 2 m hoger dan het huidige straatniveau. De onderbouw bleef als woning in gebruik. Hij werd pas in 1989 of 1991 gesloopt. Op deze plaats staat nu een geheel nieuw woonhuis.

Bronnen o.a.:
- "Een eeneiige tweeling. De geschiedenis van Bovenkerkerpolder en Middelpolder", P. van Schaik, 1993. Amstelveense Hist. Reeks no. 1.
- "Welke molen op 'Juli'?", art. door J.S. Bakker in Molenwereld 238, 2015 nr. 6.

(*) Of het om complete nieuwbouw ging, of om vervijzeling en een opknapbeurt, is ons niet duidelijk. Het NH Molenboek van 1981 vermeldt bouwjaar 1857, maar dat lijkt gebaseerd op de tekst op bovenvermelde gedenksteen. Qua prijs lijkt een nieuwbouw wel mogelijk.
Red.

aanvullingen

trivia

Foto van het hek "Veen- en Veelust" [moet zijn "Vee- en Veenzigt"? MHO] in Ouderkerk (gemeente Nieuwer-Amstel) met op de achtergrond de Pancrasser Watermolen. De foto is gedateerd 1892 en gemaakt door fotograaf Jacob Olie.

De foto van de Bankrasmolen is aanwezig in de beeldbank van het gemeentearchief van Amsterdam.
Informatie van Radko Bankras.
-----

De bovenste foto is destijds uitgegeven door de heer L. van Lambalgen. De onderste foto is in juni 1977 gemaakt door P. Grund. Het molenrestant is in 1991 verdwenen.
Informatie van Erwin Esselink.
-----

In het Rijksmuseum te Amsterdam (afb. SK-A-1505) bevindt zich het schilderij "In de maand juli" van Paul Joseph Constantin Gabriël, ca. 1889, dat een molen aan een poldervaart toont. Vanwege de grote overeenkomst van de voorgrond met die op foto's van de Bankrasmolen werd gesuggereerd dat het schilderij die molen vertoont. In het tijdschrift Molenwereld werden hieraan drie artikelen besteed:
- "Welke molen op 'Juli'?", art. door J.S. Bakker in Molenwereld 193, juni 2015 
- "Een photoshoppende Gabriël?", art. door G.H. Keunen in Molenwereld 198 
- "'In de maand juli' en Kortenhoef", art. door Leo Endedijk in Molenwereld 199, jan. 216 Met naschrift door J.S. Bakker.
De conclusie is dat de molen de Achterste molen van Kortenhoef (Tenbruggencatenummer 00287 b) is, dat de gebouwen aan de horizon daarmee kloppen, maar dat de directe omgeving van de molen meer op de situatie bij Amstelveen lijkt. Het blijft een in het atelier gemaakt schilderij, geen fotografische weergave.

foto's

foto's