Molen Grafelijke Korenmolen, Zeddam

Zeddam, Gelderland
b

korte karakteristiek

naam
Grafelijke Korenmolen
modeltype
torenmolen, beltmolen
functie
korenmolen
bouwjaar
bedrijfsvaardigheid
Maalvaardig
bestemming

Het malen van graan, thans op vrijwillige basis

adres
Bovendorpsstraat 14
7038 EC Zeddam
Toon op Google Maps met andere molens in de buurt  
Toon op Google Maps met andere molens in de buurt
Ten Bruggencate-nr.
00870
oude dbnr.
B304
Meest recente aanpassing
| Streek
media-bestand
Molen 00870 Grafelijke Korenmolen (Zeddam)

Jay Verkerk (30-06-2024) 

locatie

plaats
Zeddam
gemeente
Montferland, Gelderland
streek
Liemers
kadastrale aanduiding
Gemeente Zeddam, sectie E, nr. 2084
geo positie
X: 214587, Y: 435318
N: 51.90317, O: 6.25305
biotoopwaarde
3 (matig)
landschappelijke waarde
Zeer groot maar wordt verminderd door beplantingen

contact en bezoek

bezoek/postadres
Bovendorpsstraat 14
7038 EC Zeddam
molenaar
M. van den Berg / P. Pouwels / Thije Jansen
telefoon
06-51436431
open voor publiek
ja
open op zaterdag
nee
open op zondag
nee
op afspraak
ja
openingstijden

Openingstijden staan per maand op www.huisbergh.nl bij Grafelijke molen.
Zie ook de Facebookpagina van de molen.

toegangsprijzen
winkelinformatie

Meelproducten (brood- en cakemixen van Molenmeel Montferland ) .

meelverkoop
ja
museuminformatie
gericht op scholen
nee
bijzonderheden
fietsroute
fietsroute in de buurt van Grafelijke Korenmolen via fietsnetwerk.nl

constructie

modeltype
torenmolen, beltmolen
krachtbron
wind
functie
romp
Zware ronde stenen molen, omgekeerd conisch gemetseld
kap
Gedekt met dakleer
inrichting

Eén koppel 17der blauwe en één koppel 17der kunststenen; sleepluiwerk en open vuurhaard (nu kerkuilenkast)

versieringen

Zeer eenvoudige baard, zwart geteerd, zonder opschrift

plaats bediening
beltmolen
bediening kruiwerk
binnenkruier
plaats kruiwerk
bovenkruier
kruiwerk
Engels; 58 ijzeren rollen. De molen wordt gekruid met twee gaffelwielen met omlooptouw. Op elke gaffelas bevindt zich een rondsel dat in het kamwiel grijpt van een tweede as. Een tweede rondsel op deze as grijpt in een houten tandkrans op de molenmuur.
vlucht
26,20 m.
vang
Vlaamse vang; 4 vaste stukken. Vangbalk met haak; vangtrommel.
overbrenging

Bovenwiel 79 kammen
Bonkelaar 41 kammen, steek 12,4 cm
Spoorwiel 89 kammen
Steenschijven 27 staven, steek 10 cm.
Overbrengingsverhouding 1 : 6,35

hoogte
van de belt: 3,80 m.
wiekvorm
Oud-Hollands
Kantel uw mobiel om de tabellen helemaal te zien
wiekenkruis
fabrikant roenummer positie bouw fabricagejaar jaar gestoken positie jaar verdwenen lengte
media-bestand
Roede 118, Vaags
Vaags
✉︎ 118 binnen 2005 2005 binnen aanw. 26,20
media-bestand
Roede 117, Vaags
Vaags
✉︎ 117 buiten 2005 2005 buiten aanw. 26,20
media-bestand
Roede 96, Derckx
Derckx
✉︎ 96 buiten 1973 1974 buiten 2005 26,12
media-bestand
Roede 97, Derckx
Derckx
✉︎ 97 binnen 1973 1974 binnen 2005 26,12
Pot ✉︎ ? binnen ? binnen 1974 26,40
Pot ✉︎ ? buiten ? buiten 1974 26,40
wiekverbeteringen

Op deze molen is nooit een wiekverbetering toegepast.

bovenas
fabrikant asnummer fabricagejaar jaar gestoken jaar verdwenen lengte
media-bestand
As 286, Enthoven & Co, L.I.
Enthoven & Co, L.I.
✉︎ 286 1861 1888 aanw. 07,10
afbeelding van onze ondersteuners

geschiedenis

toestand
werkend
bouwjaar
of eerder.
bedrijfsvaardigheid
Maalvaardig
bestemming

Het malen van graan, thans op vrijwillige basis

omwentelingen
geschiedenis

Hoewel er een zeer uitvoerig archief is, staat het exacte bouwjaar niet vast: de eerste vermelding als stenen molen heeft betrekking op het boekjaar 1453-'54. Evenwel stond in 1441 al op deze plaats een molen. Dat kan eigenlijk alleen de nog bestaande molen zijn: een voorganger had deze molen namelijk niet. Dus het bouwjaar is: vóór 1441. Daarmee is dit de oudste nog bestaande windmolen van Nederland.
Bij de molen behoorde van oudsher een naastliggende Rosmolen, waarvan al in 1546 melding werd gemaakt; het is echter waarschijnlijk, dat wind- en rosmolen al vanaf ca. 1440 naast elkaar hebben bestaan. In 1973 werd deze rosmolen gereconstrueerd.

Sinds de stichting door Willem van der Leck, heer van den Bergh, heeft de molen, met een korte onderbreking in de 20e eeuw, deel uitgemaakt van de bezittingen der heren (later graven) van (den) Bergh en hun opvolgers.
Deze molen was één van de vier dwangmolens van de heren Van den Bergh: deze stonden in 's Heerenberg, Didam en Gendringen. In Zeddam werd het graan gemalen van de boeren uit de omliggende buurtschappen Azewijn, Vethuizen, Vinkwijk, Braamt, Kilder, Stokkum, Wijnbergen en Beek. De boeren volgden zgn. Molenwegen om bij de molen te komen.

In 1839 werd een zeer grote verbouwing uitgevoerd: twee zolders en een invaart werden toegevoegd en ook werd een tweede koppel stenen geplaatst; de buitentrap werd vervangen door een binnentrap.

Tot 1712 was de molen dus in bezit van de heren (later graven) van (den) Bergh uit het geslacht Van der Leck. In dat jaar werden zij opgevolgd door graven van het huis Hohenzollern. Eén van hen, uit de tak Hohenzollern-Sigmaringen, verkocht de molen in 1904 aan H. Gerretschen.
Het kasteel Bergh en de daarbij behorende goederen kwamen in 1912 in handen van J.H. van Heek. Deze richtte in 1923 de N.V. tot instandhouding der goederen en rechten van het Huis Bergh op.
In 1929 dreigde de molen gesloopt te worden. Om dit te voorkomen, kocht Van Heek hem aan en liet de al begonnen sloop ongedaan maken.

In 1963 en 1974 werd de molen gerestaureerd. De laatste restauratie kon niet voorkomen dat de molen in 1982 opnieuw stilgezet moest worden. De diverse mankementen werden in 1990/1991 verholpen. Op 2 juli 1991 werd de molen feestelijk weer in bedrijf gesteld.
Op 6 juni 2005 werden twee nieuwe roeden gestoken; tezelfder tijd werd begonnen met reconstructie van de inrijpoort uit 1839: die verkeerde destijds in slechte staat en was in 1990/'91 vervangen door een al te simpele 'vlonder'.
Van groot belang zal ook het zgn. dendrochronologisch onderzoek zijn: onderzoek naar de leeftijd van bepaalde houtconstructies in de molen.

Wat het kruiwerk betreft: het huidige Engels kruiwerk was al in 1871 geplaatst door Kreeftenberg. Omstreeks 1940 is de houten rollenwagen door een ijzeren vervangen en zijn er (te kleine) houten rollen in geplaatst. Het idee was dat de molen toch niet gebruikt zou worden. Omdat deze rollenwagens nog bruikbaar waren zijn deze in 1990 gehandhaafd en (grotere) ijzeren rollen met flenzen ingebracht.

Bijzonder is ook de constructie van de bovenas: toen in 1888 de in 1875 gemaakte houten as brak, is een Enthoven-as (van onbekende herkomst) aangekocht en geplaatst in de overgebleven houten as, die daartoe over de volle lengte werd doorgezaagd en deels uitgehakt. Aan de achterzijde is een losse gietijzeren penmuts aangebracht.

Omdat alle herstelbeurten van de 20ste eeuw steeds zeer terughoudend zijn uitgevoerd, is in deze molen de oude sfeer zeer goed bewaard gebleven. Niet zonder reden staat deze molen in de top-100 van Rijksmonumenten in Nederland.

 

aanvullingen

toelichting naam

Een echte naam heeft deze molen nooit gehad. "Torenmolen van Zeddam" is een veel voorkomende en begrijpelijke aanduiding. Soms wordt gesproken van "de Grafelijke Torenmolen". Fout, want dit is een anachronisme: de uitdrukking 'Grafelijk' bestaat al zeer lang, terwijl 'torenmolen' een technische aanduiding uit de 20ste eeuw is. "Grafelijke Korenmolen" is in ieder geval juist. 

unieke eigenschap

De oudste nog bestaande windmolen van Nederland.

literatuur

J.S. Bakker, '"Den steen moell tot Seddam" kan weer malen', in: De Molenaar 29/30 (1991) 898 - 905

foto's

foto's