Molen Polder Oostzaan, De Waker / De Zuidermolen, Oostzaan

geschiedenis

toestand

verdwenen

bouwjaar

1631

verdwenen

1910

verplaatst

verplaatst naar

Velp (De Ouwenoord [?]/ Kouwe oord / Molen Lamers)

geschiedenis

Met de bemaling van de Oostzaner polder werd begonnen in 1631. Voor dit doel werd er op een strook land in de Watering, op de grens tussen Oostzaandam en Oostzaan, één grote binnenkruier gebouwd met een vlucht van ruim 26,5 meter. Al vlug bleek dat deze molen, de Waker of de Zuidermolen, het werk niet alleen afkon en zo kreeg hij in 1651 twee collega’s. De drie molens bemaalden de Oostzaner polder die liep van de oostelijke Zaanoever tot aan de oostkant van de gemeente Oostzaan. De grote van deze polder bedroeg ruim 2500 hectare.
De drie molens waren later bekend onder de namen “de Waker”, “de Slaper” en “de Dromer”, gezamenlijk werden zij de Barndegatter watermolens genoemd, naar het Barndegatter Meer waarop zij hun water uitsloegen. Het Barndegatter Meer was een gedeelte van het voormalige Y.
De namen van de molens doen ten onrechte denken dat de Oostzaner polder getrapt werd bemalen. Dit was niet zo, de drie molens konden los van elkaar uitmalen. Het water werd vanuit de Watering in de molenkolk gepompt en door een sluis kwam het water terecht in het Barndegatter Meer.
Van oorsprong waren de drie molens uitgerust met een scheprad, later omstreeks 1850 werden de schepraderen vervangen door een vijzel.
Op 12 november 1804 verbrandde de Dromer, de molen werd herbouwd. De Slaper of de Middelmolen was op 23 oktober 1878 hetzelfde lot beschoren. Op die dag woedde er een zwaar onweer boven de Zaanstreek, de Slaper werd getroffen door de bliksem en brandde tot op de fundering toe af. Niet alleen de Slaper werd tijdens deze bui getroffen, ook de op de grens van Westzaan en Westzaandam staande verfmolen “de Admiraal Tromp” verbrandde na blikseminslag.
De polder van Oostzaan kon schijnbaar nog geen molen missen en dus werd in 1879 op de fundering van zijn voorganger, door molenmaker Gras uit Zaandam, een nieuwe molen gebouwd. Waren de Waker en de Dromer grote brede achtkanten van het model Schermer, de nieuwe Slaper was een fraaie slanke molen en onderscheidde zich zo van zijn twee collega’s. De nieuwe molen kostte een bedrag van Fl.15385,-, tevens was dit de laatste molen die nieuw werd gebouwd in de Zaanstreek, de Bonte Hen niet meegerekend.
In 1905 besluit het polderbestuur van de polder Oostzaan om over te stappen op mechanische bemaling. Voor dit doel werd er iets ten noorden van de Waker een stenen dieselgemaal gebouwd. Op 1 augustus 1906 komt het gemaal in bedrijf en worden de drie molens definitief stilgezet. Toch blijven de molens nog enkele jaren staan voor gevallen van nood. De Waker kwam als eerste aan de beurt om te verdwijnen. In 1910 werd de molen afgebroken en verplaatst naar Grave om daar dienst te doen als korenmolen. In 1913 werd het vermogen van het gemaal vergroot van 50 naar 90 PK. Dit betekende definitief het einde van de molens, de Slaper en de Dromer werden in juni 1914 gesloopt.
Het stenen gemaal uit 1906 werd in juli 2018 gesloopt.
(meer info over deze molens is te vinden op www.duizendzaansemolens.nl )

Bronnen:
- “Duizend Zaanse Molens” P. Boorsma 1968 blz. 239
- “Encyclopedie van de Zaanstreek” 1991 blz.59/ 436/ 592-593
- Website: www.duizendzaansemolens.nl R. Couwenhoven
F. Rol