Molen De Kaagmolen, Spanbroek

Spanbroek, Noord-Holland
b

korte karakteristiek

naam
De Kaagmolen
modeltype
Kantige molen, grondzeiler
functie
poldermolen
bouwjaar
bedrijfsvaardigheid
Maalvaardig
bestemming

Bemalen van de Kaagpolder, thans op vrijwillige basis

adres
Nieuweweg 2
1716 KT Opmeer
Toon op Google Maps met andere molens in de buurt  
Toon op Google Maps met andere molens in de buurt
Ten Bruggencate-nr.
00773
oude dbnr.
B724
Meest recente aanpassing
| Tellerstand
media-bestand
Molen 00773 De Kaagmolen (Spanbroek)
Marley Kooijman (14-5-2022)

locatie

plaats
Spanbroek
gemeente
Opmeer, Noord-Holland
kadastrale aanduiding
Gemeente Opmeer, sectie K, nr. 402
geo positie
X: 123392, Y: 522968
N: 52.69322, O: 4.91968
biotoopwaarde
5 (goed)
landschappelijke waarde
Zeer groot; vormt apart geheel met het naastgelegen (vm.) stoomgemaal

contact en bezoek

bezoek/postadres
Nieuweweg 2
1716 KT Opmeer
molenaar
Arjan Hes
telefoon
e-mail
info@dwm.nu
website
social media
open voor publiek
ja
open op zaterdag
nee
open op zondag
nee
op afspraak
ja
openingstijden

Op afspraak

toegangsprijzen
winkelinformatie
meelverkoop
nee
museuminformatie
gericht op scholen
nee
bijzonderheden
fietsroute
fietsroute in de buurt van De Kaagmolen via fietsnetwerk.nl

constructie

modeltype
Kantige molen, grondzeiler
krachtbron
wind
functie
romp
Eiken achtkant, gedekt met riet, op lage voet. De onderste ca. 2 meter gedekt met groen geverfde gepotdekselde planken
kap
Gedekt met riet
inrichting

Houten vijzel Ø 1,80 m.;
Woning in de molen

versieringen

Eenvoudige baard, groen geverfd, wit afgebiesd, zonder opschrift.

In het westveld van het boventafelement op sierlijke wijze op zijn kop ingesneden "ANNO 1654" met daartussen een in elkaar gewerkte M en P.

plaats bediening
grondzeiler
bediening kruiwerk
binnenkruier
plaats kruiwerk
bovenkruier
kruiwerk
Rollenkruiwerk; 63 houten rollen. Binnenkruirad.
vlucht
26,80 / 27,00 m.
vang
Vlaamse vang; 5 deels vaste, deels scharnierende stukken. Vangbalk met klos; vangstok. Pal (ijzer).
overbrenging

Bovenwiel 54 kammen
Bovenschijfloop 25 staven, steek 16,0 cm.
Onderbonkelaar 34 kammen
Vijzelwiel 45 kammen, steek 14,0 cm.
Overbrengingsverhouding 1 : 1,63

hoogte
wiekvorm
Systeem Fauël met steekborden op beide roeden
Kantel uw mobiel om de tabellen helemaal te zien
wiekenkruis
fabrikant roenummer positie bouw fabricagejaar jaar gestoken positie jaar verdwenen lengte
Straathof ✉︎ 51 binnen 1990 1990 binnen aanw. 26,80
Straathof ✉︎ 52 buiten 1990 1990 buiten aanw. 27,00
Pot ✉︎ 2094 buiten 1908 1924> buiten 1990 27,05
Pot ✉︎ 2078 binnen 1907 1907? binnen 1990 26,89
bovenas
fabrikant asnummer fabricagejaar jaar gestoken jaar verdwenen lengte
Enthoven & Co, L.I. ✉︎ 255 1860 aanw.
afbeelding van onze ondersteuners

geschiedenis

toestand
werkend
bouwjaar
bedrijfsvaardigheid
Maalvaardig
bestemming

Bemalen van de Kaagpolder, thans op vrijwillige basis

omwentelingen
eigendomshistorie

De Stichting De Westfriese Molens is eigenaar sinds 2001; daarvoor was dat het Waterschap West-Friesland.

geschiedenis

Het precieze bouwjaar van de eerste watermolen van de Spanbroekerkaag is niet bekend, maar zal kort na de plannen van 1493 zijn geweest. De oudste afbeeldingen zijn te vinden op de gedrukte kaart van Holland van Joost Jansz Beeldsnijder uit 1575 en op een manuscriptkaart van Spanbroek en Opmeer uit 1592.
De geschiedenis van de bemaling hier reikt evenwel veel verder: de infrastructuur bestond al in het begin van de veertiende eeuw. Eind 15de eeuw, 1481, nam Jan van Noordwijk, oom en voogd van de minderjarige heer van Spanbroek, Floris van Noordwijk, maatregelen tegen schade aan dijken en wegen in de Spanbroekerkaag en de directe omgeving. In 1493 maakte de inmiddels meerderjarige Floris een opmerkelijke uitzondering op de schenking aan zijn oom van het vruchtgebruik van de heerlijke rechten Spanbroek. De helft van de tiendopbrengsten van de Spanbroekerkaag zou hij voor zichzelf houden, als daar een watermolen zou worden geplaatst. Naar verwachting zouden de opbrengsten van de Kaaglanden flink dan omhoog gaan.

De huidige molen is een opvolger van de eind 14de eeuw gebouwde molen: inmiddels is duidelijk dat de huidige molen, zoals de inscriptie in het boventafelement al aangeeft, inderdaad uit 1654 is: dendrochronologisch onderzoek (onderzoek naar de leeftijd van het gebruikte hout aan de hand van jaarringen) bewijst dat de eiken waarvan de achtkantstijlen zijn gemaakt, in of kort voor 1653 moeten zijn gekapt.

In 1879 is naast de molen, die vóór 1864 werd vervijzeld, een hulpstoomgemaal met centrifugaalpomp gebouwd. Dit is als zodanig in bedrijf geweest tot in 1959 de stoommachine door een dieselmotor werd vervangen. Onder de woonkamervloer is nog altijd de buitenkrimpmuur van de schepradwatergang te zien.

In 1907 bestelde molenmaker Kriller uit Oude Niedorp bij de fa. Pot een nieuwe binnenroede; later kwam er een tweedehands buitenroede van één van de gesloopte molens van de polder Binnenweg bij Zoetermeer.

In mei 2010 is deze molen stilgezet. De molen dreigt te verzakken als gevolg van problemen met de fundering. Een kleine drie jaar later was de situatie er niet beter op geworden en waren ook de fokken duidelijk in minder goede staat.

In 2014 is begonnen aan ingrijpend herstel, waarvoor ook het metselwerk onder het maaiveld grotendeels moest worden ontgraven. De waterlopen zijn zoveel mogelijk volgens de oude opzet hersteld. In augustus 2015 kon met een geheel vernieuwde vijzel weer worden gemalen.

Met het vertrek van Jan van Schagen en de komst van de nieuwe molenaar/bewoner Arjan Hes, kwam een einde aan de bewoning en bemaling van deze molen door diverse generaties Van Schagen.

 

aanvullingen

toelichting naam

Deze molen is vernoemd naar de polder die hij kan bemalen.

literatuur

Jan de Bruin, Het snoodste land waar God ooit kwam. De waterrijke geschiedenis van Obdam, Hensbroek en de Wogmeer.  (Obdam-Hensbroek 2004).
Jan de Bruin en Bert Kölker, "West-Friese watermolens op de kaart van Joost Jansz. Beeldsnijder (1575/1608) en op de kaarten van het Groot Proces", in: West-Friesland Oud & Nieuw 74 (Hoorn 2007), pp. 25-51.
Jan Hofstra, "De bemaling van de polder Spanbroekerkaag", in: De nieuwe Molenwereld 3 (2019), pp. 41-48.

Jan de Bruin, "Respect voor recht en orde. De geschiedenis van een zestiende-eeuwse kaart uit het stadsarchief van Hoorn ontrafeld", in: D. Aten, W. Messchaert, H. de Raad (red.), Binnendijks en buitengaats. Liber amoricum voor Jan T. Bremer (Schoorl 2012), pp. 29-36.
Jan Hofstra, Ouderdom molens blijkt door jaarringenonderzoek anders dan gedacht, in: De Nieuwe Molenwereld 1 (juni 2018), pp. 55-60.

foto's

foto's