Molen De Lelie, Eenrum

Eenrum, Groningen
b

korte karakteristiek

naam
De Lelie
modeltype
Kantige molen, stellingmolen
functie
korenmolen
bouwjaar
bedrijfsvaardigheid
Maalvaardig
bestemming

Het malen van graan, thans op vrijwillige basis

adres
Molenstraat 3
9967 SL Eenrum
Toon op Google Maps met andere molens in de buurt  
Toon op Google Maps met andere molens in de buurt
Ten Bruggencate-nr.
00483
oude dbnr.
B317
Meest recente aanpassing
| Geschiedenis
media-bestand
Molen 00483 De Lelie (Eenrum)

Martin E. van Doornik (14-02-2025) 
De molen staat tijdelijk met één roede. Dat wordt zolang „landmeten" (term voor draaien met 1 roede) voor de molenaars.

locatie

plaats
Eenrum
gemeente
Het Hogeland, Groningen
kadastrale aanduiding
Gemeente Eenrum, sectie B, nr. 3003
geo positie
X: 226291, Y: 598228
N: 53.36580, O: 6.45836
biotoopwaarde
5 (goed)
landschappelijke waarde
Zeer groot; dominerende functie voor het dorp

contact en bezoek

bezoek/postadres
Molenstraat 3
9967 SL Eenrum
molenaar
Harmannus Smit / Klaas Woltman / Sander Zijlstra / Tom Baars
telefoon
0595-491637
social media
open voor publiek
ja
open op zaterdag
ja
open op zondag
nee
op afspraak
ja
openingstijden

1 mei - 31 oktober: zaterdag 13.00 - 17.00 uur.
In juli en augustus ook woensdag 13.00 - 17.00 uur.

toegangsprijzen
winkelinformatie
meelverkoop
ja
museuminformatie
gericht op scholen
nee
bijzonderheden
fietsroute
fietsroute in de buurt van De Lelie via fietsnetwerk.nl

constructie

modeltype
Kantige molen, stellingmolen
krachtbron
wind
kenmerken
functie
romp
Houten achtkant, gedekt met dakleer; grijs bepleisterd stenen tussenstuk waarvan de regenzijde eroverheen is bekleed met gepotdekselde planken. Stenen onderbouw waarvan de oostzijde schoon metselwerk heeft, terwijl de westzijde grijs bepleisterd is.
kap
Gedekt met iets schuin vertikaal gepotdekselde delen (sinds 1995)
inrichting

Eén koppel 17der kunststenen; kammenluiwerk

versieringen

Opmerkelijke baard, vervaardigd in 1980 door - de toen al gepensioneerde - molenmaker Chris Bremer, met onderaan rijk houtsnijwerk bestaande uit oranje lelies en groene bladeren en verder in zwart de opschriften '1862 "De-Lelie." 1981.' Rode bies; tussen de voeghouten en steunder geheel wit. 

Fraaie halfrond bovenlicht boven de ingangsdeuren, gemaakt in 1993 door Martin E. van Doornik.

Gevelsteen boven één van de toegangspoort met het opschrift:
"J.H. G.N. 1903".
(Jan Huizinga / Geertruid Nienhuis)

plaats bediening
stellingmolen
bediening kruiwerk
buitenkruier
plaats kruiwerk
bovenkruier
kruiwerk
Voeghoutenkruiwerk; kruilier met rondgaande ketting
vlucht
23,60 m.
vang
Vlaamse vang; 6 vaste stukken. Vangbalk met duim; vangstok. Pal.
overbrenging

Bovenwiel 69 kammen
Bovenbonkelaar 35 kammen
Kammenluitafel 35 kammen
Luiaswiel 21 kammen
Spoorwiel 95 kammen
Steenschijfloop 26 staven
Overbrengingsverhouding 1 : 7,20

hoogte
van de stelling: 10,80 m.
wiekvorm
Oud-Hollands
Kantel uw mobiel om de tabellen helemaal te zien
wiekenkruis
fabrikant roenummer positie bouw fabricagejaar jaar gestoken positie jaar verdwenen lengte
Bremer/Dunning ✉︎ 299 binnen 2005 2006 binnen aanw. 23,20
Bremer ✉︎ 218 buiten 1980 1981 buiten 2025 23,60
Bremer ✉︎ 217 binnen 1980 1981 binnen 2006 23,60
Pot ✉︎ ? ? ? 1937 buiten 1980 23,60
Pot ✉︎ 2052 binnen 1906 1906? binnen 1980? 23,50
wiekverbeteringen

Vanaf 1903 heeft deze molen zelfzwichting op beide roeden gehad. Rond 1929 waren ook de voorzomen deels uitgerust met zelfzwichting! 
Later zijn de Oud-Hollandse voorzomen gewijzigd in half-verdekkerd. Enige tijd heeft de buitenroede bovendien dwarskleppen gehad en beide roeden neusremkleppen.
Eind jaren '70 was er van de zelfzwichting niets meer over en had de molen Oud-Hollandse ophekking met helaas, omdat er in deze (zelfzwicht)roede onvoldoende hekkengaten waren, een veel te klein aantal hekkens.
Bij de grote restauratie van 1981 kreeg de molen Oud-Hollandse ophekking, nu met zeilen. 

bovenas
fabrikant asnummer fabricagejaar jaar gestoken jaar verdwenen lengte
media-bestand
As 657, Enthoven & Co, L.I.
Enthoven & Co, L.I.
✉︎ 657 1879 aanw.
afbeelding van onze ondersteuners

geschiedenis

toestand
werkend
bouwjaar
bedrijfsvaardigheid
Maalvaardig
bestemming

Het malen van graan, thans op vrijwillige basis

molenmaker
Hendrikus ten Have, Mensingeweer (1862)
omwentelingen
eigendomshistorie

De stichting Het Groninger Landschap is eigenaar sinds 1-1-2007

geschiedenis

De molen werd in 1862 in opdracht van G. Wiertsema Elema door molenmaker Hendrikus ten Have (uit Mensingeweer) gebouwd.

In 1903 werd de molen verbeterd door het aanbrengen van zelfzwichting. De steen uit 1903 herinnert daar nog aan: het echtpaar Geertruid Nienhuis (1841-1912), molenaarsdochter uit Garsthuizen en Jan Tammes Huizinga (1841-1935), pelmolenaar te Eenrum, lieten deze van hun initialen voorzien. Jan Tammes Huizinga werd 93 jaar oud. Zijn (ongehuwd gebleven) zoon Geert werd in 1935 opvolger, maar deze kon de molen en het leven blijkbaar niet aan: op 3 december 1937 verhing hij zich in de molen.
Nog in datzelfde jaar werd de molen verkocht aan molenaarsknecht Klaas Brouwer. Deze raakte echter in een faillissement, waarop de molen in 1940 werd verkocht aan Lukas Graver. In 1949 volgde opnieuw verkoop, voor ƒ 5000,--, aan Berend Diekmann. 

Deze Berend Diekmann was - op zijn zachtst gezegd - ietwat omstreden: hij stond ter plekke bekend als "Berend Braand". Eind september 1954 was hij opgepakt en werd op het politiebureau te Warffum verhoord. Op 6 oktober meldde hij vanuit het Huis van Bewaring dat zijn molen niet stormvast was weggezet; dit met een storm in het vooruitzicht. 
Vermoedelijk is Diekmann niet schuldig geweest aan het opzettelijk op gang brengen van zijn molen onder hachelijke omstandigheden, maar feit is dat op 6 oktober 1954 de molen tijdens een vliegende storm op hol sloeg. Door de enorme snelheidsontwikkeling slingerden beide pelstenen dwars door de muren naar buiten (bij pelmolens is 'een steen door het blik' zeer gevreesd, juist omdat pelstenen vanwege hun functie nooit klembanden kunnen hebben).
De gealarmeerde jonge molenaar Geert Spoelman uit Mensingeweer en brandweerman Jan Willemsen kregen de molen met veel moeite tot stilstand. Zo moesten zij ongeveer van binnenuit naar de stelling toeklimmen, omdat de trappen (door de ontspoorde pelstenen) deels verwoest waren. Eenmaal op de stelling zagen zij kans, de molen uit de wind te kruien. De vang vonkte al die tijd behoorlijk en tot de dag van vandaag zitten de brandsporen op het bovenwiel! 

In 1955 werd de toenmalige gemeente Eenrum eigenaar en liet hem in de jaren 1957/58 door molenmakerij Bremer uit Adorp herstellen. In het eerste Groninger molenboek (1958) is nog een behoorlijk gehavende molen te zien. Na deze restauratie werd de molen als gemeentewerkplaats en -opslag gebruikt en stond verder stil.

In 1980/'81 volgde een restauratie waarbij de molen maalvaardig werd en waarna ook weer geregeld werd gedraaid. Maar in de jaren '90 ging het niet meer, vooral omdat beide voeghouten slecht werden. Na enige jaren stilstand werd in 1995 de kap grotendeels vernieuwd. In 1997 is onderin een permanente expositie over het bakkerijbedrijf ingericht, inclusief winkeltje en bakkerij. De geheel gerestaureerde molen werd 29 april 1998 feestelijk geopend.

In mei 2006 werd een nieuwe binnenroede gestoken en ook de lange spruit vervangen. Op 10 juni kon de molen weer draaien.

Maar opnieuw kon deze molen niet onder ingrijpend herstel uit: op 30 september 2013 zijn beide roeden gestreken en is de kap van de molen gehaald voor groot herstel aan boventafelement en de koppen van de achtkantstijlen. Op 22 januari 2014 zijn kap, roeden en staartwerk teruggeplaatst. Daarna werd gewerkt aan het maalvaardig opleveren.

In januari 2025 ging de buitenroede eruit en werd meteen doorgeslepen; een nieuwe roede is nog niet in beeld. 

 

aanvullingen

toelichting naam

De naam "De Lelie" bestaat sinds 1956 en is vermoedelijk bedacht door de in Eenrum geboren Groninger molenkenner Berend van der Veen Czn. (1891 - 1987).
Ruim 100 jaar geleden werd de molen aangeduid als "de Veurste Meulen", omdat er vroeger, vanaf de kerk gezien, drie molens aan dezelfde straat stonden. De andere twee Eenrumer molens werden respectievelijk in 1908 en 1956 gesloopt.

literatuur

Johan van Dijk, De Veurste Meuln. De Eenrumer molengeschiedenis en 150 jaar korenmolen De Lelie (Haren 2012).

trivia

Voor wie bij 'Geschiedenis' meegeteld heeft: van deze molen is binnen 33 jaar drie keer de kap eraf geweest!

foto's

foto's