De polder Waard-Nieuwland werd in 1846 gevormd door indijking van 472 ha buitendijks land bezuiden het eiland Wieringen, de dijk van 4,7 km werd in de week van 15 tot 21 juni gesloten.
De molen die in 1846 werd gebouwd, bemaalde als vijzelmolen de polder Waard-Nieuwland. De stenen onderbouw was iets gerond, het riet was geheel rond gedekt. Het ronddekken werd bereikt door het plaatsen van twee tussenstijlen in elk veld van het achtkant. Het doel was het slaan van de zeilen te verminderen.
De molen sloeg door een duiker in de oude Zeedijk uit op een voorboezem tussen de zeedijk en een kade van 1,20 + NAP. Het water liep vervolgens naar de stenen duikersluis aan het oosteinde van de polderdijk. Die sluis had twee openingen van 1,45 m breed en 1,75 m - NAP diep. Elke opening was gesloten door een schuif en een deur, welke beiden tegen de scheidingsmuur sloten. De ene doorgang diende voor de Stroeërpolder (Tenbruggencatenummer 00348), de andere voor de polder Waard-Nieuwland zelf, die ook het onderhoud uitvoerde.
De grond was zeer slap en veenachtig en daardoor moeilijk te bewerken met de door paarden getrokken ploegen. Pas toen een tweede watermolen in gebruik werd genomen en er rigoureuze maatregelen werden genomen (diepploegen, bredere sloten, meer greppels) kwam er enige verbetering in de situatie. De kleine molen, die gebouwd werd in 1853, stond iets ten oosten vlak bij de grote watermolen.
In 1864 werd de polder bemalen door twee vijzelmolens, een grote (vlucht 24,06 m, vijzel 1,95 m) en een kleinere (Tenbruggencatenummer 04920 b). In dat jaar vond een grote publieke verkoping plaats van vele hofsteden en percelen in de polder, waarbij voor ondermeer de molens naar evenredigheid moest worden bijbetaald.
In 1868 kreeg K. Klaij opdracht een plan te maken voor een nieuwe molen. Die moest komen op de dam van het kanaal tegenover de Kaapweg. Die molen is er nooit gekomen, omdat in 1873 besloten werd de kleine molen te vervangen door een stoomgemaal. Dat was een mobiele opstelling, aangedreven door een locomobiel.
In 1888 werd een nieuw stoomgemaal gebouwd nabij de grote molen.
"Het stoomgemaal, in 1888 gesticht, heeft één ketel van 31,20 m² verwarmingsoppervlak. Het stoomtuig, compound met twee cylinders, brengt een vijzel in beweging van 1,55 m middellijn, die 40 m³ water per minuut opbrengt. De windmolen heeft eene vlucht van 22,80 m en eene vijzel van 2 m middellijn. Vast peil kan niet worden aangenomen, daar er zóóveel kwel is, dat òf de windmolen òf het stoomgemaal dagelijks moeten malen. De eerste kan het water tot 2,40 m, de ander tot 2,85 m -AP afmalen." (1894)
Rond 1900 was Nan Takes sr. de molenaar, hij woonde er ook. De grote molen was de laatste van de vijf poldermolens op Wieringen. Het stoomvijzelgemaal werd bediend door zoon Jan Takes met zijn vrouw Grietje. Dit echtpaar woonde met hun zoon Nan eerst ook in de molen. Later werd er een woonhuis aan het gemaal gebouwd en trok de familie daarin.
In 1933 ging Jan Takes met zijn gezin naar Oosterland, omdat het gemaal voorzien was van een elektromotor, die op 1 december 1931 in gebruik werd genomen. In 1935 werd de schoorsteen van het gemaal gesloopt. In 1936 geschiedde de bemaling door een elektrisch gemaal, 35 pk met verticale schroefpomp, waterverzet 35 m³ per minuut bij een gemiddelde opvoerhoogte van 3 m. Toen werd er tevens de windvijzelmolen met een vlucht van 22,80 m en een vijzel van 2 m middellijn als reservebemalingsinrichting in stand gehouden.
De molen werd in 1936 onttakeld en deels gesloopt, en bleef nog een tijd staan als woning. Het resterende deel van de romp werd in 1982 gesloopt. De veldmuren werden in 1983 verwijderd. De voormalige molenplaats is nog duidelijk waarneembaar.
Bronnen:
- "De zeeweringen en waterschappen van Noordholland", Mr. G. de Vries Azn., 1864.
- Purmerender Courant 26 okt. 1864.
- "De zeeweringen en waterschappen van Noordholland", tweede uitgaaf, Jhr. Mr. J.W.M. Schorer, 1894.
- "De zeeweringen en waterschappen van Noordholland", derde uitgaaf, D. Kooiman, 1936.
- NH Molenboek blz. 234.
- "Wieringer molens en molenaars", artikel in "Op de hòògte" 2004 nr. 2, Historische Vereniging Wieringen. Met dank aan H. van der Kaay.
- De Geschiedenis van Wieringen.
Sloop van de schoorsteen van het stoomgemaal in 1935
Foto's 4 en 5: uit het NH molenboek 1981, zie Aanvullingen
Molenplaats nog duidelijk waarneembaar.
In het NH Molenboek van 1981 staat de naam van de polder verkeerd aangegeven, er staat nl: Polder Waard- en Nieuwland, dit moet echter zijn: Polder Waard-Nieuwland.
-----
Foto's 1, 2 en 3 met toestemming overgenomen uit "Op de hòògte".
Foto 2: Molen met molenaarsfamilie ervoor: Anna Takes, Maartje Takes-Kuit, Marie Takes en zoon Jan Takes.
Foto's 4 en 5: uit het NH Molenboek van 1981:
Boven: de molen met de sloop van de schoorsteen van het stoomgemaal, vanuit het zuiden gezien.
Onder: de afgeknotte romp.
