Molen De Putmolen / Molen Nr.4, Aarlanderveen

Aarlanderveen, Zuid-Holland
b

korte karakteristiek

naam
De Putmolen / Molen Nr.4
modeltype
Kantige molen, grondzeiler
functie
poldermolen
bouwjaar
bedrijfsvaardigheid
Maalvaardig
bestemming

Bemalen van de Put, het diepe gedeelte van de Drooggemaakte Polder aan de Westzijde van Aarlanderveen

adres
Kerkvaartsweg 61
2445 AC Aarlanderveen
Toon op Google Maps met andere molens in de buurt  
Toon op Google Maps met andere molens in de buurt
Ten Bruggencate-nr.
00052
oude dbnr.
B942
Meest recente aanpassing
| Geschiedenis
media-bestand
Molen 00052 De Putmolen / Molen Nr.4 (Aarlanderveen)
Bjorn Jannink (24-5-2019)

locatie

plaats
Aarlanderveen
gemeente
Alphen aan den Rijn, Zuid-Holland
kadastrale aanduiding
Gemeente Aarlanderveen, sectie A, nr. 2063
geo positie
X: 109403, Y: 461001
N: 52.13533, O: 4.72121
biotoopwaarde
5 (goed)
landschappelijke waarde
Bijzonder groot

contact en bezoek

bezoek/postadres
Kerkvaartsweg 61
2445 AC Aarlanderveen
molenaar
Johan Slingerland
telefoon
0172-571854
website
open voor publiek
ja
open op zaterdag
nee
open op zondag
nee
op afspraak
ja
openingstijden

Uitsluitend op afspraak; bij de molen is een klein ontvangstcentrum.

toegangsprijzen
winkelinformatie
meelverkoop
nee
museuminformatie
gericht op scholen
nee
bijzonderheden
fietsroute
fietsroute in de buurt van De Putmolen / Molen Nr.4 via fietsnetwerk.nl

constructie

modeltype
Kantige molen, grondzeiler
krachtbron
wind
kenmerken
functie
romp
Grenen achtkant, gedekt met riet, op gemetselde veldmuren van 2,00 m.
kap
Gedekt met riet
inrichting

Stalen vijzel Ø 1,63 m.
Woning in de molen

versieringen

Eigenlijk eenvoudige, maar tegelijk bijzonder fraaie baard, overwegend donkergroen geverfd, met onder meer de tekst 'TJAAR J80J' en verder enige krullen en initialen.

De windpeluw is versierd met enige accoladen.

Op het ondertafelement aan de westkant staat geverfd 'No.4'.

plaats bediening
grondzeiler
bediening kruiwerk
buitenkruier
plaats kruiwerk
bovenkruier
kruiwerk
Rollenkruiwerk; 48 ijzeren rollen. Kruirad.
vlucht
27,50 m.
vang
Vlaamse vang; 4 scharnierende stukken. Vangbalk met haak; vangstok. Kneppel.
overbrenging

Bovenwiel 65 kammen
Bovenschijfloop 31 staven, steek 13,0 cm.
Onderwiel 35 kammen
Vijzelwiel 32 kammen, steek 15,5 cm.
Overbrengingsverhouding: 1 : 2,29

hoogte
wiekvorm
Binnenroede systeem Fauël; buitenroede systeem Van Bussel
Kantel uw mobiel om de tabellen helemaal te zien
wiekenkruis
fabrikant roenummer positie bouw fabricagejaar jaar gestoken positie jaar verdwenen lengte
Derckx ✉︎ 632 buiten 1989 1990 buiten aanw. 27,50
Derckx ✉︎ 633 binnen 1989 1990 binnen aanw. 27,50
Derckx ✉︎ 285 buiten 1978 1978 buiten 1989 27,50
Pot ✉︎ 1658 binnen 1892 1936 binnen 1989 27,30
Pot ✉︎ 1482 buiten 1886 buiten 1978 27,10
wiekverbeteringen

In 1936 kreeg deze molen op beide roeden het systeem Dekker. Vanaf ca. 1968 had de buitenroede het systeem Fauël (fokwieken).
Na de asbreuk van 1989 kreeg de molen op beide roeden het systeem Fauël met steekborden.
In 1999 werd op de buitenroede het systeem Van Bussel aangebracht, dit hing samen met een verandering in de overbrenging van de vijzel.

bovenas
fabrikant asnummer fabricagejaar jaar gestoken jaar verdwenen lengte
Gieterij Hardinxveld ✉︎ 42 1991 1991 aanw. 05,50
media-bestand
As 32, Gieterij Hardinxveld
Gieterij Hardinxveld
✉︎ 32 1989 1989 1990 05,50
De Prins van Oranje ✉︎ 764 1871 1872 1989
afbeelding van onze ondersteuners

geschiedenis

toestand
werkend
bouwjaar
bedrijfsvaardigheid
Maalvaardig
bestemming

Bemalen van de Put, het diepe gedeelte van de Drooggemaakte Polder aan de Westzijde van Aarlanderveen

molenmaker
Jan de Bruijne, Gouda en Leendert van Leeuwen Lzn., Aarlanderveen (1801)
omwentelingen
eigendomshistorie

De Stichting Molenviergang Aarlanderveen eigenaar sinds 1963, daarvoor was dat vanaf de bouw de Drooggemaakte Polder aan de Westzijde van Aarlanderveen.

geschiedenis

Deze molen staat apart van de overige drie op rij staande molens en ligt nabij de provinciale weg ca. 800 m ten zuidwesten van Aarlanderveen. Nadat op het eind van de 18e eeuw de huidige droogmakerij was ontstaan, bleef er nog een veenplas van ruim 100 ha over. Om deze zogenaamde 'Put' afzonderlijk droog te malen werd in 1801 voor ƒ 22.000,-- deze vijzelmolen gebouwd.
Deze molen werd neergezet op de plaats, waar voorheen een korenmolen had gestaan. Die molen was in 1782 overgeplaatst naar een andere locatie in Aarlanderveen en zou daar in 1870 verbranden. Daarna verrees op die plaats de nog bestaande stellingmolen 'De Morgenster'.

Opvallend is de bouw op een soort bergje, waardoor de molen duidelijk uitsteekt boven het polderland. Sommigen spreken daarom wel van een 'beltpoldermolen'. De vijzel heeft een diameter van 1,45 m. waarmee het water tot 0,90 m. hoogte is op te voeren.

Twee keer in korte tijd raakte deze molen zwaar beschadigd: op 7 oktober 1989 brak tijdens het malen de bovenas, waarbij het gehele wiekenkruis verloren ging en de molen zelf ook behoorlijk beschadigd raakte.
Van de gebroken bovenas was bekend dat er problemen waren, vermoedelijk een oude breuk: de as 'tikte' namelijk bij lage snelheden. Reeds in 1924 waren daarom de vulstukken al vervangen door nieuwe, die de bovenas over vrijwel de gehele lengte omsloten.

In september 1990, de molen was net hersteld, ontstond er brand, vermoedelijk door een bolbliksem. De schade aan de kap was groot; zo moest het bovenwiel geheel worden vernieuwd; de nieuwe bovenas, die nog geen jaar had gedraaid, werd alweer afgekeurd en moest vervangen worden door een nieuwe. 

Sinds 1999 heeft deze molen op één roede niet langer fokken, maar het systeem Van Bussel. Ook is de overbrenging naar de vijzel 'verlangzaamd' door het plaatsen van een kleiner onderwiel.

Een zeer opmerkelijke conclusie: de molens 1, 2 en 3 van de Drooggemaakte polder aan de Westzijde van Aarlanderveen zijn alle eerder gebouwd dan deze Nr. 4, maar ook elk een keer geheel verbrand en daarna (noodzakelijk) herbouwd. Deze molen is dus, hoewel pas later aan de bemaling toegevoegd, onbedoeld de oudste van de vier gebleken.

Molenaars op deze molen:
Pieter Zaal (vermeld rond 1810)
Cornelis van der Werf (ca. 1815 - 1834)
Arie van der Werf (1834 - 1877)
Arie van der Bijl (ca. 1878 - 1911)
Anna van der Bijl - van der Werf (1911 - 1912)
Jacob van der Bijl, zoon van (1912 - 1950)
Jaap Slingerland (1950 - 1987, kwam van Nr. 1)
Johan Slingerland (1988 - heden)

aanvullingen

toelichting naam

Deze molen wordt tegenwoordig meestal "De Putmolen" genoemd (omdat hij De Put, het diepste gedeelte van de Drooggemaakte Polder aan de Westzijde van Aarlanderveen, bemaalt). De aanduiding 'Nr. 4' is een beetje in onbruik geraakt.
In de notulen van het polderbestuur wordt steeds gesproken over 'de vijzelmolen', omdat deze molen zich daarin volstrekt van de andere drie onderscheidde.

unieke eigenschap

Vormt een onderbemaling van de enige nog werkende molengang ter wereld. Feitelijk is 'Aarlanderveen' geen molenviergang, maar een driegang met een extra ondermolen; deze molen dus.

literatuur

Jan Hofstra, De Putmolen heeft zijn geheim, in: Molenwereld 9 (2002), p. 242 - 249.
Jan Hofstra, Een sleutel voor het geheim van de Putmolen?, in: Molenwereld 10 (2002), p. 276 - 278.

foto's

foto's