Molen Kortrijkse Molen, Breukelen

Breukelen, Utrecht
b

korte karakteristiek

naam
Kortrijkse Molen
modeltype
Wipmolen, grondzeiler
functie
poldermolen
bouwjaar
bedrijfsvaardigheid
Maalvaardig in circuit
bestemming

Vh. bemalen van de polder Kortrijk en Gieltjesdorp, thans buiten bedrijf

adres
Stationsweg 93
3621 LK Breukelen
Toon op Google Maps met andere molens in de buurt  
Toon op Google Maps met andere molens in de buurt
Ten Bruggencate-nr.
00026
oude dbnr.
B829
Meest recente aanpassing
| Foto
media-bestand
Molen 00026 Kortrijkse Molen (Breukelen)

Lukas Vandael (23-07-2024) 

locatie

plaats
Breukelen
gemeente
Stichtse Vecht, Utrecht
plaats(en) voorheen
Groene Hart
kadastrale aanduiding
Gemeente Breukelen, sectie L, nr. 352
geo positie
X: 127778, Y: 464717
N: 52.16994, O: 4.98929
biotoopwaarde
1 (slecht)
landschappelijke waarde
Beperkt: de molen ligt ingeklemd tussen de ter plekke verhoogde snelweg A2 en de spoorlijn Amsterdam-Utrecht; op zeer korte afstand bevindt zich voorts het “Hotel Breukelen” van Van der Valk. Na 2000 zijn er evenwel ook veel bomen gekapt waarna de molen beter in het zicht is gekomen.

contact en bezoek

bezoek/postadres
Stationsweg 93
3621 LK Breukelen
molenaar
Dick Vierbergen / Arie Verhoeff / Bjorn Jannink / Suzanne Veen
telefoon
06-12962724
website
open voor publiek
ja
open op zaterdag
nee
open op zondag
ja
op afspraak
ja
openingstijden

Woensdagmiddag, zondag 11.00 - 17.00 uur;
In de oneven weken ook zaterdag 10.00 - 17.00 uur. 

toegangsprijzen
winkelinformatie
meelverkoop
nee
museuminformatie
gericht op scholen
nee
bijzonderheden
fietsroute
fietsroute in de buurt van Kortrijkse Molen via fietsnetwerk.nl

constructie

modeltype
Wipmolen, grondzeiler
krachtbron
wind
functie
romp
Ondertoren gedekt met riet
kap
Bovenhuis donkergroen geverfd; kap gedekt met gepotdekselde planken
inrichting

Open ijzeren scheprad buiten de molen, Ø 5,30 m.; breed 0,58 m. Woning in de molen (niet in gebruik).

versieringen

Fraaie makelaar met bovenop een windhaan.

plaats bediening
grondzeiler
plaats kruiwerk
middenkruier
kruiwerk
Zetelkruiwerk met neuten; kruirad
vlucht
23,70 / 23,90 m.
vang
Vlaamse vang; 4 scharnierende stukken. Vangbalk met klos; evenaar. Kneppel; pal.
overbrenging

Bovenwiel 55 kammen
Bovenschijfloop 28 staven, steek 14,2 cm.
Onderschijfloop 21 staven
Onderwiel 79 kammen, steek 14,9 cm.
Overbrengingsverhouding 1,92 : 1

hoogte
wiekvorm
Oud-Hollands
Kantel uw mobiel om de tabellen helemaal te zien
wiekenkruis
fabrikant roenummer positie bouw fabricagejaar jaar gestoken positie jaar verdwenen lengte
media-bestand
Roede 601, Vaags
Vaags
✉︎ 601 buiten 2023 2024 buiten aanw. 23,90
media-bestand
Roede 602, Vaags
Vaags
✉︎ 602 binnen 2023 2024 binnen aanw. 23,70
media-bestand
Roede 415, Derckx
Derckx
✉︎ 415 binnen 1982 1982 binnen 2024 23,70
media-bestand
Roede 414, Derckx
Derckx
✉︎ 414 buiten 1982 1982 buiten 2024 23,90
Pot ✉︎ 1045 buiten 1876 1898 buiten 1981 23,00c
Pot ✉︎ 1272 binnen 1881 1881 binnen 1981 23,00c
wiekverbeteringen

Op deze molen is nooit een wiekverbetering toegepast. Wél heeft deze molen vroeger 'vliegers' gehad en zijn deze bij de recente vervanging van de roeden in ere hersteld. Deze vliegers werden aan de uiteinden van de enden vastgezet als er nét te weinig wind was. Let wel: als de wind vervolgens duidelijk toenam, moesten de vliegers worden verwijderd, want anders zouden zij alleen maar tegenwerken! 

bovenas
fabrikant asnummer fabricagejaar jaar gestoken jaar verdwenen lengte
Enthoven & Co, L.I. ✉︎ 191 1858 1859 aanw. 05,16
wateras
fabrikant asnummer fabricagejaar jaar gestoken jaar verdwenen lengte
Utrechtsche IJzergieterij ✉︎ g.n. 1861 1861? aanw. 04,55
afbeelding van onze ondersteuners

geschiedenis

toestand
werkend
bouwjaar
bedrijfsvaardigheid
Maalvaardig in circuit
bestemming

Vh. bemalen van de polder Kortrijk en Gieltjesdorp, thans buiten bedrijf

omwentelingen
eigendomshistorie

De Stichting De Utrechtse Molens is eigenaar sinds 1978, daarvoor was dat Rijkswaterstaat sinds 1951, daarvoor de polder Kortrijk en Gieltjesdorp.

geschiedenis

De huidige molen is zeer waarschijnlijk gebouwd rond 1675, als vervanger van een molen (mogelijk uit 1535) die in het 'rampjaar' 1672 door Franse troepen werd vernield. Lang is 1696 aangehouden als bouwjaar, vooral omdat op twee kokerplanken dat jaartal met grove cijfers is geschilderd. Aan het einde van de 20ste eeuw werd echter door Jan den Besten vrij overtuigend aangetoond dat dit waarschijnlijk komt door een onjuiste interpretatie van de acte waarbij de waterschappen van Kortrijk en van Gieltjesdorp in 1691 werden samengevoegd. Tevens is door jaarringenonderzoek van het hout in de molen vastgesteld dat dit tussen 1668 en 1670 is gekapt. Juist omdat bekend is dat een aantal andere molens in deze omgeving eveneens door de Fransen zijn vernield, gaan we er nu van uit dat de voorganger van de huidige molen ook dat lot heeft getroffen. Inmiddels is er aanvullend bewijs: in archieven is een acte gevonden van een lening voor de herbouw van de molen vanaf 1674.

In 1899 vernieuwde men bovenhuis en kokerbalken. Het bovenwiel, dat op grond van de toepassing van acht smalle plooistukken zeer oud lijkt, blijkt verrassend jong: 1920. In dat jaar werd daarin voor ƒ 800,-- geïnvesteerd. Gezien dat (voor die tijd forse) bedrag moet worden aangenomen dat dat wiel toen geheel of vrijwel geheel is vernieuwd.

Tot 1912 woonde de molenaar in de ondertoren; daarna werd naast de molen een woning gebouwd. Als gevolg bevindt de oude woning ín de molen zich nog in de staat van ruim 100 jaar geleden.

Tot februari 1951 bemaalde deze molen de polder Kortrijk en Gieltjesdorp. In dat jaar raakte de molen, vanwege de aanleg van de autosnelweg A2,  zijn watertoevoer en daarmee functie kwijt. Rijkswaterstaat, verantwoordelijk voor aanleg en onderhoud van de nieuwe snelweg, werd ook eigenaar van de molen.
Langdurige stilstand volgde: tussen 1951 en 1982 is niet meer gedraaid. Alleen heeft men het wiekenkruis een paar keer in een andere stand gezet (met als jammerlijk gevolg dat het onderwiel, vanwege de inmiddels lekke wielbak, niet gedeeltelijk maar geheel verging!). 

In 1978 werd de Stichting De Utrechtse Molens eigenaar van de toen al behoorlijk vervallen molen. In 1982 volgde een grote herstelbeurt tot draaivaardige molen: zo heeft men toen het wiekenkruis vernieuwd.

Maalvaardig werd de molen bijna 10 jaar later: in oktober 1991 kon een met buizen geconstrueerd maalcircuit in gebruik worden genomen. Het onderwiel is ter plekke verbouwd en was grotendeels afkomstig van de Geremolen te Hazerswoude-Dorp, daar was dat overbodig geworden omdat die molen vervijzeld zou worden (iets waarover later anders werd besloten); het onderschijfloop is de vermaakte oude schijfloop van de Wingerdse molen te Bleskensgraaf (een wipmolen die wél werd vervijzeld). 

Ten tijde van de realisering van het maalcircuit waren plannen om deze molen te verplaatsen, omdat de verbreding van zowel de A2 als de spoorbaan de molen nog verder in de knel zou brengen, al geen optie meer: de gemeente Breukelen wilde deze molen, de enig overgeblevene op haar grondgebied, ter plekke behouden. Verplaatsing naar de Heikop, ten westen van de A2, zat er toen ook al niet meer in.
Later heeft men de windvang op de huidige locatie aanzienlijk verbeterd door het vellen van de populierenrij langs de A2 en kappen van alle bomen tussen noord en noordoost. Ook had de verbreding van A2 en spoorlijn geen verdere verslechtering van de windvang tot gevolg. Latere winst was, in het voorjaar van 2006, de sloop van de 'toegangspoort' tot het Chinese restaurant, vlakbij de molen. Daarna volgden de zoutloods en bouwketen van Rijkswaterstaat. Weer later werd de verrommelde directe omgeving veel overzichtelijker door de aanleg van een parkeerplaats met fietsenrekken en picknicktafels.

Kort voor de jaarwisseling 2018/19 stelde men vast dat de penbalk aangetast was door de bonte knaagkever. Vlak vóór Nationale Molendag 2019 was de molen met een fraai gerestaureerde penbalk weer bedrijfsvaardig; de balk is met ruim 15 liter epoxy opgevuld, aan de buitenzijde is daar echter van weinig te zien.

Eind 2021 heeft men deze molen, net als vele andere van de SDUM, preventief stilgezet: onderzoek naar de kwaliteit van de roeden had problemen aangetoond. Vervolgens haalde men de zeilen en de borden eraf en stond de molen te wachten op betere tijden. 
Begin februari 2024 werden beide roeden kaalgezet en op 3 april gingen zij eruit. Diezelfde dag nog werden de nieuwe roeden gestoken. SInds 22 mei is de molen weer maalvaardig en ook, bijzonder, het wiekenkruis te voorzien van vliegers (zie 'Wiekverbeteringen'). 

Die nieuwe maalvaardigheid kende evenwel al snel weer een onderbreking: maandag 3 juni 2024 startte men met het uitgassen van deze molen, dit om de bonte knaagkever onschadelijk te maken. De molen is daartoe in de inmiddels bekende groen-gele 'jas' gestoken (net als bijvoorbeeld in Usselo en Uden), een situatie die duurde tot en met donderdag 6 juni. De dag erna kon weer worden gemalen. 

aanvullingen

toelichting naam

De naam is ontleend aan de polder Kortrijk en Gieltjesdorp, die deze molen vroeger kon bemalen. De naam van de polder is bedacht tijdens de ontginning in de Middeleeuwen en "Kortrijk" verwijst inderdaad naar de stad in West-Vlaanderen.

unieke eigenschap

Bijzonder is de bediening van de vang: bij gelichte vang rust de vangblak op een klos. Maar: de evenaar kan die vangbalk alleen verticaal doen bewegen; om te kunnen vangen dient de molenaar de vangbalk via de kneppel (die wél een zijwaartse beweging kan maken) van de klos te schuiven.
Een soortgelijke constructie bevindt zich ook in de wipmolen te Nieuwegein.

trivia

Deze molen is kennelijk voor gemeente en kadaster wat lastig in te delen: in mei 2021 kreeg de redactie van de Nederlandse Molendatabase de melding dat het huisnummer van de molen opnieuw was veranderd: de derde wijziging binnen twee jaar!

foto's

foto's