Molen De Graanhalm, Gapinge

geschiedenis

toestand

werkend

bouwjaar

1896

bedrijfsvaardigheid

Maalvaardig

bestemming

Het malen van graan, thans op vrijwillige basis

voorganger

Gapinge (De Zeehond)

omwentelingen

geschiedenis

Deze molen heeft twee voorgangers gehad, die beide voortijdig aan hun einde kwamen: de eerste was een wipkorenmolen, gebouwd 1864 met gebruik van een uit Zuid-Holland afkomstige wipwatermolen. Deze sneuvelde reeds een jaar later tijdens een storm.
De tweede was loodwitmolen De Rob, een houten achtkante stellingmolen, die op 25 augustus 1896 afbrandde. Bewoner Noach Verhulst, geen eigenaar van de molen maar wel familie, bleef hierbij ongedeerd.

Eigenaar Verhulst liet vervolgens hetzelfde jaar een ronde stenen stellingmolen optrekken uit 120.000 stenen. Gaandewerk en één roede werden betrokken van de net gesloopte korenmolen De Vijf Gebroeders te Goes. Gezien de mededeling dat de eerste steen op 13 november 1896 is gelegd, moet worden aangenomen dat de molen in de loop van 1897 maalvaardig was. Johannes Kornelis, zoon van de eigenaar, maalde van 1903 tot 1922. In dat jaar verkocht hij zijn molen aan A. Corbijn. Van 1930 tot 1943 was C. v.d. Sluijs eigenaar: zijn echtgenote was Maatje Jacoba van den Hamer, molenaarsdochter uit Wemeldinge (wier broer Simon toentertijd molenaar in het dichtbij Gapinge gelegen Veere was). Hun zoon Leendert van der Sluijs werd in 1943 eigenaar. Vanwege zijn slechte gezondheid moest die het molenbedrijf uiteindelijk overdragen aan Wim Bakker. Deze gebruikte de molen nog wel, maar liet tevens een hamermolen installeren en had elders nog ander werk.

Intussen was in 1936 de binnenroede voorzien van het systeem Bilau. De in 1944 opgelopen oorlogsschade heeft men kort na 1945 hersteld. In 1965 was de molen uitwendig gerestaureerd (waarbij het systeem Bilau, waarvan de zwichtkleppen toen al niet meer aanwezig waren, definitief werd verwijderd) en maalde daarna nog sporadisch: Wim Bakker gebruikte de windkracht af en toe, maar kon alleen zeil voeren op de buitenroede, de binnenroede had geen kikkers meer (die waren in 1936 afgezaagd of -gehakt bij het aanbrengen van het Bilausysteem).
Uiteindelijk kwam de molen terug in handen van de familie Van der Sluijs: molenaarsdochter Maatje Reinierse-Van der Sluijs en haar echtgenoot Rinus kochten in 1983 de molen, na goed overleg met Wim Bakker, over.

Daarna heeft de molen nog regelmatig gedraaid, tot dit omstreeks 1996 niet langer verantwoord was: de staat van onderhoud was duidelijk achteruit gegaan. Enige jaren later, 27 oktober 2002, waaide bij zware storm van één van de enden vrijwel al het hekwerk af.

Ruim 10 jaar later was De Graanhalm dringend aan restauratie toe: de windpeluw had het inmiddels begeven waardoor de bovenas was verzakt; ook waren stelling en hekwerk in slechte staat. In mei 2013 werden beide roeden kaalgezet en de geheel verrotte windpeluw verwijderd (uiteraard moest de bovenas tevoren worden opgestopt). De kap werd later, in afwachting van een volledige restauratie, verder waterdicht gemaakt.

Ondertussen was dit een molen waarvan het binnenwerk nog grotendeels in originele en ook zeer behoorlijke staat verkeerde en meer dan dat: het molenerf bleef compleet met molenaarswoning, schuren, stallen en de bijzondere gecombineerde kippenren en duiventil (al verkeerde niet alles in goede staat).

De in die jaren opgerichte stichting 'Korenmolen de Graanhalm' trok zich het lot van molen en directe omgeving aan en startte een fondsenwerving. Eind 2014 kon opdracht worden gegeven tot herstel van molen en de diverse bouwwerken op het erf.

Eén en ander voltrok zich daarna bijzonder voorspoedig: 6 november 2014 werd de kap van de molen getild om ter plekke te worden gerestaureerd, 30 maart 2015 kon die alweer worden geplaatst. Op 1 juni werden de roeden gestoken, reeds op 3 juni draaide de molen en eind juli kon er alweer worden gemalen.
Verheugend hierbij is, dat de buitenroede, een Potroede uit 1896 (ondanks het bouwjaar niet gemaakt voor deze molen, maar voor een poldermolen in De Lier (ZH) en hier in of na 1929 gestoken) ook kon worden gerestaureerd.

In april 2017 boekte men een tegenvaller: deze molen was, met nog ruim 40 andere molens, betrokken bij de problemen rond de gedeelde roeden. De nog vrijwel nieuwe binnenroede hier was van dat type. Stilstand dreigde, maar op 24 juni 2017 loste men dit (voorlopig) op door die binnenroede te strijken. Daarna draaide men met alleen de buitenroede verder.
Een nieuwe roede, nu uit één stuk, is op 23 maart 2018 gestoken. 31 maart was het werk hieromheen afgerond.

Herstel van het binnenwerk hoefde bij de restauratie van 2014/15 niet of nauwelijks plaats te vinden: één van de koppels stenen verkeerde nog in maalvaardige staat en kwam na de restauratie ook weer in gebruik (alleen dient de kuip hiervan nog te worden hersteld). Er zijn plannen om een tweede koppel (van de drie) maalvaardig te maken.

Het antieke bord met daarop alle te verkopen meelsoorten is, in het kader van de restauratie van 2014/15, speciaal door een schilderijenrestaurator van het Bonnefantenmuseum te Maastricht geconserveerd.
Maar niet alleen dit bord, ook andere details maken deze molen tot een bijzonder monument. Zo is de indeling van de maalzolder zeer praktisch: de maalbakken van de drie koppel stenen komen alle in het midden van deze zolder uit en staan dus vlak bij elkaar. Dat levert de molenaar en zijn eventuele medewerker(s) een buitengewoon ruime werkplek op. 
Bijzonder (in de kap) is de 'rolvang': op de vangbalk is een bak aangebracht met daarin een ijzeren rol. Deze rolt tijdens het vangen naar achteren en zorgt zo voor extra gewicht. Tijdens het lichten van de vang vindt het omgekeerde plaats.
De molen is deels ombouwd, waarbij het dak van de aan de oostzijde aangebouwde schuur als stelling dient. Die stelling is, ook op de plaatsen waar zich daaronder geen dakconstructie bevindt, geheel voorzien van grind. 
Onder de stelling hangt aan de noordzijde een hok, waarin spek, hammen en dergelijke te drogen konden worden gehangen. Voorzover bekend nergens anders vertoond.
Opmerkelijk is verder dat bij beide roeden niet alleen de onderste, maar ook de hogere windborden voorzien zijn van bordveren.