Molen Pelmolen Ter Horst, Rijssen

Rijssen, Overijssel
b

korte karakteristiek

naam
Pelmolen Ter Horst
modeltype
Kantige molen, stellingmolen
functie
oliemolen, pelmolen
bouwjaar
herbouwd
1975
bedrijfsvaardigheid
Maalvaardig
bestemming

Het slaan van olie, thans op vrijwillige basis

adres
Pelmolenpad 9A
7461 PT Rijssen
Toon op Google Maps met andere molens in de buurt  
Toon op Google Maps met andere molens in de buurt
Ten Bruggencate-nr.
01023
oude dbnr.
B806
Meest recente aanpassing
| Overig
media-bestand
Molen 01023 Pelmolen Ter Horst (Rijssen)
Irene Heuver (22-5-2020)

locatie

plaats
Rijssen
gemeente
Rijssen-Holten, Overijssel
streek
Twente
kadastrale aanduiding
Gemeente Rijssen, sectie B, nrs. 9221 en 9470
geo positie
X: 233228, Y: 481425
N: 52.31521, O: 6.53447
biotoopwaarde
3 (matig)
landschappelijke waarde
Zeer fraai gelegen langs de Regge, ondanks vrij hoge bomen in de direkte omgeving.

contact en bezoek

bezoek/postadres
Pelmolenpad 9A
7461 PT Rijssen
molenaar
D. Reichert / D. ter Harmsel
telefoon
0548-549382
e-mail

open voor publiek
ja
open op zaterdag
nee
open op zondag
nee
op afspraak
nee
openingstijden
toegangsprijzen
2,50 voor volwassenen en 1,00 voor kinderen
winkelinformatie
Lijnolie en meelproducten
meelverkoop
ja
museuminformatie
gericht op scholen
nee
bijzonderheden
fietsroute
fietsroute in de buurt van Pelmolen Ter Horst via fietsnetwerk.nl

constructie

modeltype
Kantige molen, stellingmolen
krachtbron
wind
kenmerken
functie
romp
Houten achtkant, gedekt met schaliën, op houten onderbouw met aangebouwde schuren
kap
Gedekt met schaliën
inrichting

Boven in de molen twee pelstenen met toebehoren en een luiwerk.
Beneden een complete olieslagerij met een koppel kantstenen, twee vuisters, voor- en naslag en nog een tweede koppel iets kleinere kantstenen, 'de bijmolen', aangedreven d.m.v. een liggende as in het verlengde van de wentelas naar de aanbouw opzij van het achtkant.

versieringen

Aardig gesneden baard, donkergroen geverfd, wit afgebiesd, zonder opschrift.

Op de windpeluw ook enige aardig gesneden motieven.

plaats bediening
stellingmolen
bediening kruiwerk
buitenkruier
plaats kruiwerk
bovenkruier
kruiwerk
Neutenkruiwerk; kruilier (evt. elektrisch aangedreven)
vlucht
22,00 m.
vang
Stutvang; 4 vaste stukken. Vangbalk met klos, vangstok.
overbrenging

Bovenwiel 47 kammen
Bovenbonkelaar 24 kammen
Spoorwiel 100 kammen
Pelschijflopen 20 staven
Overbrengingsverhouding pelwerk 1 : 9,79

Steenschijfloop 12 staven
Steenwiel 82 kammen
Overbrengingsverhouding kantstenen 1 : 0,29
Onderbonkelaar 19 kammen
Wentelwiel 56 kammen
Overbrengingsverhouding wentelas 1 : 0,66

hoogte
van de stelling: 5,50 m.
wiekvorm
Oud-Hollands
Kantel uw mobiel om de tabellen helemaal te zien
wiekenkruis
fabrikant roenummer positie bouw fabricagejaar jaar gestoken positie jaar verdwenen lengte
Vaags ✉︎ 397 binnen 2017 2017 binnen aanw. 22,00
Vaags ✉︎ 396 buiten 2017 2017 buiten aanw. 22,00
media-bestand
Roede 345, Vaags
Vaags
✉︎ 345 binnen 2015 2015 binnen 2017 22,00
media-bestand
Roede 344, Vaags
Vaags
✉︎ 344 buiten 2015 2015 buiten 2017 22,00
Brunia ✉︎ 75 buiten 1974 1974 buiten 2015 22,40
Brunia ✉︎ 76 binnen 1974 1974 binnen 2015 22,40
wiekverbeteringen

Deze molen heeft nooit een wiekverbetering ondergaan.

over de wieken

20 november 2017 zijn nieuwe roeden gestoken, nadat eerst de gedeelde roeden waren gestreken.

bovenas
fabrikant asnummer fabricagejaar jaar gestoken jaar verdwenen lengte
De Prins van Oranje ✉︎ 636 1869 aanw. 06,61
afbeelding van onze ondersteuners

geschiedenis

toestand
werkend
bouwjaar
bedrijfsvaardigheid
Maalvaardig
bestemming

Het slaan van olie, thans op vrijwillige basis

molenmaker
?? (1752) Fa. Schakel & Schrale, Exmorra (1973/1975)
omwentelingen
geschiedenis

Omstreeks 1752 is deze molen te Rijssen gebouwd. Volgens overlevering zou het achtkant uit de Beemster afkomstig zijn maar dat lijkt, gezien de constructie, uitgesloten. Molendeskundige Hans Weerheijm zag hier een Duits achtkant in, wat veel waarschijnlijker is.

Reeds in 1913 kwam de molen buiten bedrijf (maar werd niet gesloopt) en daarna volgde langdurig en tenslotte intens verval. Het duurde 60 jaar(!) voordat het met deze molen toch nog goed kwam.

Met restauratiewerkzaamheden werd begonnen in 1973. Het werd een zeer groot project, dat deels werd gefinancierd uit werkgelegenheidsfondsen. Zonder dergelijke bronnen had dit niet gerealiseerd kunnen worden. Het kostte in totaal ƒ 670.000,--, in die jaren een onvoorstelbaar bedrag. Minstens zo opmerkelijk was de kwaliteit van deze restauratie: alles wat nog te gebruiken was (en dat was relatief veel!) bleef gehandhaafd en onderdelen die vervangen moesten worden werden zeer nauwkeurig gekopieerd. In 1975 werd een prachtig monument van bedrijf en techniek opgeleverd.

De molen kent een paar opmerkelijke constructies: de koningspil is onder het spoorwiel voorzien van een koppeling, zodat gepeld kan worden zonder dat de wentelas van de olieslagerij mee hoeft te draaien. Het onderschijfloop dat het steenwiel aandrijft vormt één geheel met de overbrenging voor de wentelas, m.a.w. de kammen hiervoor steken omlaag uit een velg op de onderste schijf. Verder bevinden zich onder de molen nog enige oliekelders.

In mei 2015 werd duidelijk dat beide roeden in minder goede staat verkeerden en ook op andere plaatsen groot onderhoud moest worden verricht. In december dat jaar werden de oude roeden gestreken en nieuwe gestoken.
Amper twee jaar later werd duidelijk dat de nieuwe roeden, van zgn. gedeelde constructie, een probleem konden vormen. Bij enkele molens waren namelijk bouten die de roedhelften bij elkaar hielden, gebroken. De molen is als gevolg in het voorjaar van 2017 stilgezet maar in Rijssen heeft men hard gewerkt aan een oplossing en met succes: op 20 november 2017 werden nieuwe roeden gestoken. Pelmolen ter Horst was daarmee weer maalvaardig.

In maart 2018 was men volop aan het werk met het deels vernieuwen van de stelling. In november dat jaar werd gewerkt aan het grotendeels vernieuwen van de staart en stond de molen er enige tijd spruit- en schoorloos bij.

Achter de molen is een deel van het haventje gereconstrueerd waar de zgn. Enterse Zompen konden aanleggen. Met deze schepen werd over de Regge het maalgoed (lijnzaad, gerst enz.) aangevoerd totdat dit riviertje begin jaren '30 gekanaliseerd werd.

 

aanvullingen

toelichting naam

De molen is vernoemd naar de familie Ter Horst, die vele jaren eigenaar en exploitant was.

unieke eigenschap

De enige olie- en pelmolen van Nederland.

literatuur

Ed van Gerven, 'Pelmolen Terhorst 250 jaar', in: Molens 67 (2002) pp. 16 - 19.
'De gezonde lijnolie van Molen Ter Horst te Rijssen', in: Gildebrief 1 (2007), pp. 10 - 14.

foto's

foto's