Molen De Star, Balkbrug

geschiedenis

toestand

werkend

bouwjaar

1882

bedrijfsvaardigheid

Maalvaardig

bestemming

Het malen van graan, thans op vrijwillige basis

afkomstig van

Balkbrug (De Starmolen (2e))

omwentelingen

geschiedenis

Deze molen werd in 1848 gebouwd door Jan ten Kate, omdat de toenmalige Katingermolen, een grondzeiler die op de Kaat stond, te weinig capaciteit bezat. De nieuwe molen werd een stellingmolen.
Op 25 maart 1882 werd deze molen door de bliksem getroffen en brandde tot op de onderbouw af. Nog hetzelfde jaar volgde herbouw, met gebruikmaking van het achtkant van de molen "De Drie Gebroeders" uit Deventer. Nog altijd is te zien, vooral aan de inkepingen van de korbelen, dat het huidige achtkant is ingekort.

In 1909 werd in een apart daarvoor gemaakte aanbouw een petroleummotor geplaatst, om ook bij te weinig wind te kunnen malen. Huurder van 1882/83 tot 1920 was Jan Wassens, daarna was zijn zoon Roelof molenaar/bedrijfsleider.
In 1920 ging de molen in eigendom over naar de Coöp. Landbouw Vereniging. In die tijd werd het graan per schip over de Dedemsvaart aangevoerd: schepen konden tot onderin de molen varen om het graan en het meel te laden en te lossen. Er werd niet alleen gemalen, maar ook gepeld.

De coöperatie breidde uit en in eerste instantie werd de molen daar volop in betrokken: in 1936 werden de nieuwe roeden meteen verdekkerd. Evenwel werd de windkracht op den duur minder benut. De molen kwam tenslotte geheel ingebouwd te staan, raakte buiten bedrijf en in verval.

Bij de orkaan van 12/13 november 1972 sloeg de molen op hol en ontsnapte ternauwernood aan brand. De stelling was op dat moment zo slecht dat deze eerst door de roeketting kapot werd getrokken, waarna de molen door de vang ging. Vervolgens sloeg de staart los, omdat ook de bezetketting een deel van de stelling stuk trok. Geluk bij een ongeluk: de molen draaide zichzelf hierdoor uit de wind, kwam tot stilstand en een beginnende brand werd op tijd geblust.
Hierna overwoog de coöperatie, de molen af te breken, maar dit gebeurde niet. In plaats daarvan kocht de gemeente de molen aan en zette zich vervolgens in voor het behoud. 

In de jaren 1974-1975 heeft men de molen 550 meter verplaatst naar een locatie even buiten Balkbrug. Daartoe moest eerst een nieuwe onderbouw worden opgemetseld. Bij die gelegenheid werd een derde koppel tarwestenen geplaatst, op de oude locatie was de molen uitgerust met de twee (nog steeds bestaande) koppel voerstenen op de wind en twee koppel op een maalstoel op de begane grond. Die stenen op de begane grond werden eerst aangedreven door de al genoemde petroleummotor (later een elektromotor) maar waren voor de verplaatsing reeds verdwenen. De bedoeling is om ook een koppel stenen op de begane grond terug te restaureren en aan te drijven met een ruwoliemotor die in een apart hok wordt geplaatst. Hiertoe is in december 2012 een Ruston 28 pk (anno 1936) aangeschaft  (afkomstig uit een maalderij te Leek (Gr.)). Hiervan is de revisie inmiddels in volle gang, evenals de planontwikkelingen voor nog meer zaken. Dit zal nog wel een aantal jaren duren aangezien het meeste in eigen beheer wordt uitgevoerd.

In 2002 kreeg de molen gezelschap van een schuur. Het betreft een bijzonder exemplaar, namelijk een vroegere loods van de provincie Overijssel. Deze rietgedekte, geheel houten schuur diende al in de 19e eeuw als magazijn van de provincie en stond tot iets na ca. 1966 (na de demping van de Dedemsvaart ter plaatse) vlak ten oosten van de brug waaraan het dorp haar naam ontleent. Deze loods is zeer waarschijnlijk ouder dan de molen zelf!

In 2005 werd begonnen met het terugrestaureren van de jacobsladder, waarvan nog maar een klein deel over was. Kort daarna was deze geheel bedrijfsvaardig. Op de oude plaats werkte deze elektrisch, maar tegenwoordig wordt de windkracht gebruikt. Daartoe heeft men handig gebruik gemaakt van de rij kammen, die bovenop het spoorwiel aanwezig is en ooit aangelegd om dat wiel elektrisch aan te kunnen drijven. 
De buil is windaangedreven met een touwaandrijving onder het spoorwiel. Via allerlei katrollen loopt het touw door de vloer tot twee zolders lager waar de buil staat.

In 2010 werd duidelijk dat beide uit 1936 daterende Potroeden vervangen moesten worden. Begin oktober werden de fokken verwijderd. Dit omdat het nieuwe wiekenkruis zoveel mogelijk in de werkplaats van de molenmaker voorbereid werd. 25 november 2010 werden beide oude roeden gestreken.
23 februari 2011 kreeg de molen nieuwe gelaste roeden en op 4 maart was De Star weer maalvaardig. De werkzaamheden werden uitgevoerd door de fa. Doornbosch uit Adorp.

In juni 2012 volgde stilzetting vanwege een kapotte halssteen. Niet alleen was een nieuwe halssteen nodig; ook de windpeluw was niet best meer. Op 27 juni werd een tijdelijk halslager, bestaand uit een houten blok met een bronzen lager, geplaatst.
Eind augustus 2012 begon het herstel: de windpeluw werd vervangen en ook werden rietdek en schilderwerk bijgewerkt. In december 2012 volgde dan de nieuwe halssteen, maar deze is geen succes gebleken: in de zomer van 2014 brak deze op zijn beurt.
Vervolgens maakte men het halslager tijdelijk van een azobé blok, met holte, zónder ander lager! Vooralsnog voldoet dit behoorlijk goed en lijkt een bronzen lagerschaal nog niet nodig.
Vanaf 2014 heeft men de kleurstelling van de molen naar oude foto's gewijzigd: staart en kruirad groen in plaats van wit. In 2015 werden ook de roeden meer verantwoord geschilderd.

Aan het einde van 2017 zette men deze molen tijdelijk stil vanwege onderzoek naar constructiebedreigende diersoorten als bonte knaagkever en boktor. Vijf ondertafelementstukken zijn in dit verband vervangen. Hiertoe moesten op zes plekken delen van de onderkant van de achtkantstijlen worden afgezaagd. De stijlen zelf bleken niet aangetast, dus zijn de nieuwe ondertafelementdelen met daarbij zes sloffen aangebracht. Let wel: vóór de verplaatsing had de molen ook al sloffen onder de achtkantstijlen: die zijn toen wel meeverhuisd, maar niet geplaatst. In januari 2018 was de molen weer maalvaardig.

In het late voorjaar van 2020 heeft men de molen opnieuw flink onderhanden genomen. Belangrijkste werkzaamheid was vernieuwing van de ruim 45 jaar oude stelling, daarnaast het voorkeuvelens gerepareerd, het rietdek bijgestopt en een afgehele schilderbeurt. De molenaars stelden intussen het gaandewerk beter af, met name de bovenbonkelaar.
Half juni was men zover gevorderd dat de molen weer maalvaardig was.

In het najaar van 2020 is de uitbouw van de motor gebouwd. Na het opmetselen van de muren zijn motor en krukas geplaatst, daarna is het gebouw afgebouwd. In 2021 is verder gewerkt om de motor te complementeren en draaivaardig te krijgen en inderdaad: op 28 november draaide deze weer.

Ondertussen hield de molen toch problemen met de lagering van de bovenas, het staat boven al een keer vermeld en ook de afstelling van de vang gaf reden tot zorgen. Eind 2020 nam men opnieuw maatregelen en thans blijft het halslager redelijk koel en werkt de vang veel beter.