Vh. het malen van graan, thans buiten bedrijf
Tony Hop (5-3-2023)
De molen ’rond in top’.
Geen vaste openingstijden.
Twee koppel 17der kunststenen; sleepluiwerk
Eenvoudige baard, wit geverfd, rood afgebiesd, met de opschriften 'Maria molen' en daaronder in kleine cijfers '18' '02'
Eenvoudige achterbaard, wit met brede rode rand en in zwarte letters het opschrift MARIA MOLEN.
Op de houten as is het jaartal 186_ aangebracht.
Bovenwiel 70 kammen
Bovenschijfloop 43 staven, steek 11,0 cm.
Spoorwiel 86 kammen
Steenschijflopen 26 staven, steek 8,9 cm.
Overbrengingsverhouding 1 : 5,38
| fabrikant | roenummer | positie bouw | fabricagejaar | jaar gestoken | positie | jaar verdwenen | lengte | |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Beijk | ✉︎ | 14 | binnen | 2019 | 2019 | binnen | aanw. | 24,50 |
| Beijk | ✉︎ | 15 | buiten | 2019 | 2019 | buiten | aanw. | 24,50 |
| Derckx | ✉︎ | 73 | buiten | 1972 | 1972 | buiten | 2019 | 24,50 |
| Derckx | ✉︎ | 74 | binnen | 1972 | 1972 | binnen | 2019 | 24,50 |
| Fransen | ✉︎ | g.n. | binnen | 1903 | 1903? | binnen | 1972? | 25,20 |
In 1942 kreeg deze molen op beide roeden het systeem Van Bussel. Na enige jaren werden die voorzien van neusremkleppen. Bij het vervangen van de roeden in 1972 is alles weer gewijzigd in Oud-Hollands.
Begin 2023 zijn er duidelijke plannen om het Van Busselsysteem mét de neusremkleppen in ere te herstellen.
Vh. het malen van graan, thans buiten bedrijf
De gemeente Land van Cuijk is eigenaar sinds 1-1-2022, daarvoor was dat de per die datum opgeheven gemeente Cuijk.
In 1794 werd door de familie Manders een standerdmolen gebouwd aan de weg naar Cuijk. Waarschijnlijk is deze door brand verloren gegaan, want reeds in 1802 verscheen aan de overkant van de weg schuin tegenover de locatie van de standerdmolen de nu nog bestaande Mariamolen.
Bij de bouw werd destijds gekozen voor het type grondzeiler en er werd geen gebruik gemaakt van onderdelen van de oude standerdmolen (vandaar dat men aanneemt dat deze laatste is afgebrand). Wél was de molen bij de bouw opvallend simpel en op een standerdmolen gelijkend ingericht: één koppel stenen, rechtstreeks vanaf het bovenwiel aangedreven.
In 1859 is de molen verhoogd tot beltmolen. Sommigen stellen dat de molen door de bouw van omringende huizen (zoals het molenaarshuis, dat nu nog schuin tegenover de molen staat) te weinig wind kreeg. Anderen beweren dat deze molen niet verhoogd werd voor meer wind, maar om meer mogelijkheden te verkrijgen. Bij die gelegen is de molen namelijk omgebouwd tot een meer gebruikelijke korenmolen met een spoorwiel en drie, in plaats van één koppel stenen. Ook het luiwerk moet uit dat jaar dateren.
Inwendig verbergt deze molen een buitengewoon interessante constructie: het zeskant is in oorsprong zuiver Brabants, de hier aanwezige veldkruisen zijn later aangebracht. De enige vergelijkbare bestaande molen is die van Gassel, een achtkanter.
Met nog enkele wisselingen van eigenaar is de Mariamolen de jaren doorgekomen. In de Tweede Wereldoorlog fungeerde de molen nog als schuilplaats voor de lokale bevolking.
Uiteindelijk kwam hij in handen van het bekende molenaarsgeslacht Wagemans. Karel Wagemans, de laatste uit dit geslacht, deed de molen over aan zijn neef Piet Peters. Deze verkocht de molen in 1969 aan de gemeente Haps, maar bleef er wel molenaar. Dit bleef hij, steeds vaker geassisteerd door vrijwillige molenaars, tot 1998.
Intussen, 1972, had de molen een fikse opknapbeurt gekregen. Zo werden beide roeden vervangen. Het van Busselsysteem keerde hierna evenwel niet terug: de nieuwe roeden werden weer Oud-Hollands opgehekt. Vóór de restauratie was de askop rood met wit, het verbusselde wiekenkruis geheel grijs en de staart licht grijsgroen van kleur.
Vervolgens is jaren probleemloos met de molen gedraaid en ook gemalen. Pas in 2019 waren er weer serieuze zaken aan de orde: zo bleken beide roeden, inmiddels zo'n 47 jaar oud, behoorlijk aan het roesten. Minstens zo ernstig was de toestand van de askop: die vertoonde scheuren. Men besloot het gehele wiekenkruis te vernieuwen. Voor het vervaardigen van de nieuwe askop maakte constructiebedrijf Formaco gebruik van 3D-technieken. Zo kon men van de bestaande askop een zeer nauwkeurig gietmodel maken. De askop is vervolgens vervaardigd in een ijzergieterij in Turkije en daarna door Formaco verder voor gebruik geschik gemaakt.
Al met al waren de kosten van deze toch ingrijpende herstelbeurt niet eens bijzonder hoog: € 77.000,--.
De molen is niet vernoemd naar de Heilige Maria, maar naar een familielid van één van de laatste vakmolenaars. Ooit was deze molen naamloos.
Dit is, tezamen met Gassel, de enig overgebleven kantige molen van Brabantse constructie.
Deze molen is bovendien één van de acht zeskanten van Nederland.
De molen was vroeger uitgerust met stroomlijnwieken, systeem Van Bussel. Eind jaren ’40 begon men remkleppen in de stroomlijn te plaatsen, in het zuiden des lands vooral door molenmaker Beijk uit Afferden toegepast. In 1950 bezocht Jan Verhagen, toen molenaar in Borkel en Schaft, deze molen om de werking van de remkleppen eens te bekijken. Verhagen kwam bij de molen, die zonder zeilen bij een flinke wind goed doorliep. Karel Wagemans, de molenaar van de Mariamolen, vroeg aan Verhagen: “Wil ik hem nu eens rond in de top leggen?”
“Doe dat toch niet,” antwoordde Verhagen, “want alles loopt kapot.”
“Dat zal ik je eens laten zien”, zei Wagemans. De molen maalde met volle zeilen, er gebeurde... niets. De remkleppen hielden de molen mooi in toom. Wagemans vond de remkleppen een minstens zo grote verbetering als de Busselneuzen zelf.
Lukas Vandael (1-4-2024)
De oude, afgekeurde, askop wordt los bij de molen bewaard.
Vincent Mepschen (10-4-2023)
